საყოველთაოდ აღიარებული მოსაზრებები და ის,
რასაც დიდი ხნის წინ გადაწყვეტილ საქმედ მიიჩნევენ,
ყველაზე ხშირად ჩვენს ყურადღებას იმსახურებს (გეორგ ლიხტენბერგი, XVIII საუკუნის მეორე ნახევარში მოღვაწე გერმანელი მწერალი,
პუბლიცისტი და მეცნიერი)
სამების შესახებ სწავლება, როგორც ცნობილია, ცენტრალურ დოგმატს წარმოადგენს ქრისტიანული რელიგიების, კონფესიებისა და დენომინაციების დიდ უმრავლესობაში. აქედან გამომდინარე ყურადღებას იმსახურებს, მაგალითად, ის გარემოება, რომ მსოფლიო ეკლესიების საბჭოს წევრობისთვის აუცილებელს წარმოადგენს ამ სწავლების იმ რელიგიის დოქტრინალურ სისტემაში არსებობა, რომელსაც ამ საბჭოს წევრობაზე აქვს პრეტენზია.
სამწუხაროდ, ყველაზე ხშირად მათ, ვისაც გულწრფელად სწამს სამპიროვანი ღმერთის, არანაირი (ან თითქმის არანაირი) წარმოდგენა არ გააჩნიათ სამების სწავლების წარმოშობის სათავეებზე.
ეხლავე უნდა აღინიშნოს, რომ სამების შესახებ სწავლება იმ სახით, როგორი სახითაც დღეს ესმით (თუმცა, ის ყველა კონფესიაში როდი ესმით ასე, რაც უკვე თავისთავად აღგვძრავს, რომ შეკითხვა დავსვათ: “სამების ვისი გაგებაა უფრო სწორი?”), ასე ვთქვათ, არ ჩამოყალიბებულა ერთხელ და საბოლოოდ. არსებითად, ეს დოგმატი იდეების მთელ რიგს წარმოადგენს, რომლებიც რამოდენიმე საუკუნის განმავლობაში ყალიბდებოდა. თანაც, ძალიან ხშირად, ეს ხდებოდა ღვისმეტყველთა შორის დავების, კონფლიქტებისა და ურთიერთბრალდებების გარემოში, რასაც მსოფლიო საეკლესიო კრებების ისტორია ადასტურებს, რომლებიც, პრაქტიკულად ყველა, საერო ხელისუფლების, ან, უფრო სწორად, იმპერატორების პირდაპირი ბრძანების გამო ტარდებოდა, და რომლებიც ხშირად თავად ახდენდნენ ამა თუ იმ გადაწყვეტილებების მიღების ინიცირებას.
შესაძლოა პარადოქსულად მოგვეჩვენოს, მაგრამ მათ, ვინც ამ სწავლების ჩამოყალიბების სათავეებთან იდგნენ, კონკრეტულად კი III და IV ასწლეულების ღვთისმეტყველებმა და “ეკლესიის მამებმა”, იგნორირება გაუკეთეს ბიბლიაში მოცემულ ნათელ გაფრთხილებებს: “ფრთხილად იყავით: შეიძლება ვინმემ გაგიტაცოთ ფილოსოფიითა და ფუჭი ცდუნებით, რომლებიც ეთანხმება ადამიანთა ადათ-წესებსა და ქვეყნიერების პრინციპებს და არა ქრისტეს” (კოლოსელები 2:8); “ძმებო, ეს ყველაფერი ჩემი და აპოლოსის მაგალითით გიჩვენეთ თქვენივე სასარგებლოდ, რათა ისწავლოთ ჩვენგან ეს წესი: "არ გადახვიდეთ დაწერილს" (1 კორინთელები 4:6); “ნუ გაგიტაცებთ სხვადასხვა, უცხო სწავლება” (ებრაელები 13:9). (კურსივი ავტორისაა)
და, ჩვენი აზრით, ზუსტადაც რომ ეს გარემოება უნდა ჩაითვალოს საწყის პუნქტად სამების დოგმატის ჩამოყალიბებაში. რამოდენიმე ციტატა ამასთან დაკავშირებით.
მაგალითად, რუსი რელიგიური ფილოსოფოსი ნ.ა. ბერდიაევი თავის ნაშრომში “ორთოდოქსია და კაცობრიობა” წერს: «ეკლესიის მოძღვრები ბერძნული ფილოსოფიის აზრთა კატეგორიებით სარგებლობდნენ, თავის დროის ერთადერთი ფილოსოფიით, და მისი გამოყენების გარეშე ადგილიდანაც კი ვერ იძვროდნენ თავის ღვთისმეტყველებაში ყველაზე დოგმატური ფორმულების ჩამოყალიბის საქმეშიც კი» [1].
რაში სჭირდებოდათ ეკლესიის მოძღვრებს “ბერძნული ფილოსოფიის აზრთა კატეგორიების” გამოყენება? მაგალითად, ა.ვ. სიტნიკოვის სტატიაში «პლოტინიუსის ფილოსოფია და პატრისტიკა კოსმოსის წარმოშობის შესახებ» ნათქვამია: «… II–III საუკუნეების აპოლოგეტები, რომლებიც მიზნად ისახავდნენ ქრისტიანებზე წინასწარ შექმნილი ცუდი აზრის დაგრევას და საზოგადოებისთვის მათი სწავლების გაცნობას, იძულებულნი იყვნენ, რომ ანტიკური ფილოსოფიის ტერმინოლოგია და მისი იდეები გამოეყენებინათ»; «ბიბლიური სწავლება გასაგები და მისაღები რომ გაეხადათ ბერძნულ-რომაული განათლებული მსოფლიოსათვის, პირველი საუკუნის ქრისტიან ღვთისმეტყველებს ის ანტიკური ფილოსოფიის ენაზე უნდა წარედგინათ» [2].
რაში სჭირდებოდათ ეკლესიის მოძღვრებს “ბერძნული ფილოსოფიის აზრთა კატეგორიების” გამოყენება? მაგალითად, ა.ვ. სიტნიკოვის სტატიაში «პლოტინიუსის ფილოსოფია და პატრისტიკა კოსმოსის წარმოშობის შესახებ» ნათქვამია: «… II–III საუკუნეების აპოლოგეტები, რომლებიც მიზნად ისახავდნენ ქრისტიანებზე წინასწარ შექმნილი ცუდი აზრის დაგრევას და საზოგადოებისთვის მათი სწავლების გაცნობას, იძულებულნი იყვნენ, რომ ანტიკური ფილოსოფიის ტერმინოლოგია და მისი იდეები გამოეყენებინათ»; «ბიბლიური სწავლება გასაგები და მისაღები რომ გაეხადათ ბერძნულ-რომაული განათლებული მსოფლიოსათვის, პირველი საუკუნის ქრისტიან ღვთისმეტყველებს ის ანტიკური ფილოსოფიის ენაზე უნდა წარედგინათ» [2].
მსგავსი მოსაზრებაა მოცემული ს. ასტაპოვის სტატიაში «დრო და მარადიულობა აღმოსავლურ პატრისტიკაში»: «ქრისტიანობის იდეოლოგების წინაშე ელინისტური (წარმართული) სიბრძნის დანგრევისა და (ზოგიერთი იდეების, მეთოდებისა და ანტიკური ფილოსოფიის კატეგორიების დასესხების გზით) ქრისტიანული ღვთისმეტყველების თეორიული სისტემის შექმნის ამოცანა იდგა» [3].
ეხლა ვნახოთ, თუ რა სახით შეეხო ზემოთ მოხსენიებული გარემოებები სამების დოგმატს. ამასთანავე წინასწარ უნდა ითქვას, რომ იქ, სადაც მოყვანილ ციტატებში სიტყვები ან ფრაზები კურსივითაა გამოკვეთილი, ეს სტატიის ავტორის მიერ გაკეთდა.
XIX საუკუნეში მცხოვრები ცნობილი რუსი რელიგიური ფილოსოფოსი ვ.ს. სოლოვიოვი წერდა: «ფილონის სწავლებას [ლოგოსის შესახებ] და ნეოპლატონიზმს [სამი ღვთაებრივი ჰიპოსტასის შესახებ] შორის, ერთის მხრივ, ქრისტიანობის, ანუ უშუალოდ სამების, ან სამპიროვანი ღმერთის შესახებ სწავლებას შორის კავშირის უარყოფა, – სრულიად შეუძლებელია… როგორც ცნობილია, წმ. ათანასე დიდი, სამების შესახებ დოგმის გახსნისას, იმავე ორიგენეს ეყრდნობოდა, რომელიც ეკლესიაში იმ მაღალი ავტორიტეტით სარგებლობდა, რომელსაც სრულიად იმსახურებდა. ხოლო საერთოდ რაც შეეხება ამ დოგმატის ფორმულებს, რომლებიც ეკლესიის მიერ იქნა დადგენილი მსოფლიო კრებებზე …, ეს ფორმულები შემოიფარგლება მხოლოდ საერთო განსაზღვრებებითა და კატეგორიებით, როგორები არიან ერთარსნი, თანასწორობა და ა.შ.; ხოლო ამ განსაზღვრებების მეტაფიზიკური განვითარება და, შესაბამისად, ამ ფორმულების გონებაჭვრეტითი შინაარსი, ეკლესიამ წარმოადგინა ღვთისმეტყველებისა და ფილოსოფიის თავისუფალი საქმიანობიდან … ისინი, ვინც რელიგიურ სფეროში ამ ფილოსოფიური ელემენტის შეტანის წინააღმდეგ დღეს გამოდიან, ჯერ უარი უნდა ეთქვათ ქრისტიანული ღვისმეტყველების მთელ წინანდელ ისტორიაზე, რომელიც, შეიძლება ითქვას, პლატონისა და არისტოტელეს მიერ იქნა დაწერილი» [4].
სოლოვიოვის იმავე ნაშრომში, 123-ე გვერდზე მოცემულია მტკიცება, რომელიც ასევე იმსახურებს ყურადღებას: «ეკლესიის მრავალი მოძღვარი ქრისტიანულ დოგმატებს, განსაკუთრებით კი სამების ძირითად დოგმატს, ადამიანის გონებისათვის მიუწვდომელ რამედ მიიჩნევდა. სამების დოგმატის შესახებ ჩვენი მტკიცებულებების წინააღმდეგ ეკლესიის ამ მასწავლებლების ავტორიტეტით აპელირება, როგორც უდავო ჭეშმარიტებისა, სრულიად უსაფუძვლო იქნებოდა, რადგან აშკარაა, რომ ეს მასწავლებლები, მიუხედავად საეკლესიო საქმეებში საკუთარი პრაქტიკული სიბრძნისა ან საკუთარი სიწმინდისა, შესაძლოა ძალიან სუსტები ყოფილიყვნენ ფილოსოფიური გაგების სფეროში. სამაგიეროდ, როგორც ცნობილია, ეკლესიის დიდ მამებს შორის ნამდვილი ფილოსოფოსებიც იყვნენ, რომლებიც არა მხოლოდ აღიარებდნენ სამების დოგმატში არსებულ გონებაჭვრეტით ჭეშმარიტებას, არამედ თავადაც ბევრს აკეთებდნენ ამ ჭეშმარიტების განვითარებისა და გაგებისთვის».
ვ.ს. სოლოვიოვის მოყვანილი სიტყვები, რომელიც თავად მიიჩნევდა ღმერთს სამებად, მხოლოდ მის პირად მოსაზრებას არ წარმოადგენს იმასთან დაკავშირებით, რომ სამების შესახებ სწავლება ბერძნული ფილოსოფიის პირდაპირი და უშუალო გავლენით ჩამოყალიბდა. აი, მაგალითად, რა არის ამასთან დაკავშირებით ნათქვამი სხვა რუსი რელიგიური ფილისოფოსის, ლ.პ. კარსავინის ნაშრომში «აპოლოგეტური ეტიუდები», რომელიც დაახლოებით დროის იმავე პერიოდში ცხოვრობდა, რომელშიც სოლოვიოვი: «ეკლესიის მამები ბერძნულ ენაზე ფიქრობდნენ, წერდნენ და ქმნიდნენ… ეკლესიის მამები საკუთარი დროის ადამიანები იყვნენ. მათი უმრავლესობა თანამედროვე ანუ ელინისტური განათლების დონეზე იდგა და იძულებულნი იყვნენ გამოეყენებინათ ის ტერმინები, რომლებიც გასაგები იქნებოდა მათი თანამედროვეებისათვის, რელიგიურ-ფილოსოფიური ტერმინები, და იძულებულნი იყვნენ ანგარიში გაეწიათ ეპოქის რელიგიურ-ფილოსოფიური და ზნეობრივი პრობლემებისათვის… სამების ქრისტიანული დოგმა კაპადოკიელთა [კაპადოკიაში მცხოვრები ეკლესიის მამები] ნაშრომებით გაიხსნა, რომლებმაც "ენეადები" [ფილოსოფოსი პლატონის ნაწარმოებები] იცოდნენ და ფართოდ იყენებდნენ მათ» [5].
მსგავსივე მოსაზრებაა მოცემული ნაშრომში სახელწოდებით «ქრისტიანობის სათავეები»: «კონსტანტინოპოლის კრების [ახ.წ. 381 წ.] მომზადებაში უდიდესი როლი, ეგრეთ წოდებულმა კაპადოკიელებმა ითამაშეს – ბასილი დიდმა, გრიგოლ ნოსელმა და გრიგოლ ნაზიანზელმა. კონსტანტინოპოლის შემდეგ, ქრისტიანულმა ეკლესიამ მნიშვნელოვანწილად მათი ძალისხმევით შეძლო ნიკეის რწმენის სიმბოლოს საყოველთაო აღიარების მიღწევა, საღვთისმეტყველო განვითარებაში კი ტრინიტარული უთანხმოებებით გაყინული ანტიკური ფილოსოფიისა და ქრისტიანული რწმენის სინთეზის გაგრძელება» [6].
კიდევ ერთი რუსი რელიგიური ფილოსოფოსი ვ.ნ. ლოსსკი, სამების შესახებ სწავლების თავგამოდებული დამცველი, საკუთარ ნაშრომში “დოგმატური ღვთისმეტყველება”, რომელიც გამოქვეყნდა კრებულში სახელწოდებით “მისტიკური ღვთისმეტყველება”, ამასთან დაკავშირებით წერს: «ქრისტიანული აზრის ზეიმი – იმაში მდგომარეობს, რომ მან პირველი ოთხი საუკუნის განმავლობაში, განსაკუთრებით მეოთხე საუკუნეში, განსაკუთრებულ "ტრინიტარულ" საუკუნეში, შეიმუშავა ის განსაზღვრება, რომელმაც წარმართებს წმინდა სამების სისავსის დანახვის საშუალება მისცა, ეს გახლდათ… ფილოსოფიის გადაქცევა განჭვრეტად, აზრის დატვირთვა იდუმალებით … ეს გრანდიოზული გმირობა, რომელიც ათანასე დიდის, გრიგოლ ნოსელისა და გრიგოლ ღვთისმეტყველის ძალისხმევით განხორციელდა, ეკლესიას ბოლოს და ბოლოს შესაძლებლობა მისცა, რომ სამ-ერთიანი ღვთაების საიდუმლო გამოეხატა ტერმინით o m o o u s i o z [''ერთარსი'']» [7].
შემდგომ ამავე ნაშრომში, 273-ე გვერდზე მოცემულია შემდეგი მტკიცებულება: «IV საუკუნის უდიდეს პრობლემას ღვთაებრივი ერთობისა და განსხვავებების გამოხატვა წარმოადგენდა, ღმერთში ერთდროულად მონადების [ერთეულები] და ტრიადის. მამებთან ჩვენ ვხედავთ ენის ნამდვილ ტრანსფორმაციას: ხან ფილოსოფიური ტერმინების და ხან ყოველდღიური ენიდან დასესხებული სიტყვების გამოყენებით, მათ ისე შეცვალეს მათი აზრი, რომ მათ იმ გამაოგნებელი და ახალი რეალობის ასახვის შესაძლებლობა შესძინეს, რომელსაც მხოლოდ ქრისტიანობა ხსნის – პიროვნების რეალურობა: სამებაში და აღორძინებულ კაცობრიობაში… იმისათვის, რომ სამის საერთო რეალობა აღეწერათ, … მამებმა სიტყვა "უსია" აირჩიეს. ეს იყო ფილოსოფიური ტერმინი, რომელიც “არსს” ნიშნავდა».
შემდგომ ამავე ნაშრომში, 273-ე გვერდზე მოცემულია შემდეგი მტკიცებულება: «IV საუკუნის უდიდეს პრობლემას ღვთაებრივი ერთობისა და განსხვავებების გამოხატვა წარმოადგენდა, ღმერთში ერთდროულად მონადების [ერთეულები] და ტრიადის. მამებთან ჩვენ ვხედავთ ენის ნამდვილ ტრანსფორმაციას: ხან ფილოსოფიური ტერმინების და ხან ყოველდღიური ენიდან დასესხებული სიტყვების გამოყენებით, მათ ისე შეცვალეს მათი აზრი, რომ მათ იმ გამაოგნებელი და ახალი რეალობის ასახვის შესაძლებლობა შესძინეს, რომელსაც მხოლოდ ქრისტიანობა ხსნის – პიროვნების რეალურობა: სამებაში და აღორძინებულ კაცობრიობაში… იმისათვის, რომ სამის საერთო რეალობა აღეწერათ, … მამებმა სიტყვა "უსია" აირჩიეს. ეს იყო ფილოსოფიური ტერმინი, რომელიც “არსს” ნიშნავდა».
ამგვარად, როგორც მოყვანილი მონაკვეთებიდან ჩანს, ტრინიტარული დოგმატის დასამტკიცებლად ღვთისმეტყველები იძულებულნი იყვნენ გამოეყენებინათ არა ბიბლიური გაგებები, არამედ ბერძნული ფილოსოფიის აზრთა კატეგორიები. მაგალითად, თანამედროვე მართლმადიდებელი ღვთისმსახური პროტოდიაკონი ა. კურაევი ამის შესახებ პირდაპირ ამბობს: «პირველმა კრებამ … გაბედულად დანერგა არაბიბლიური, ფილოსოფიური ტერმინი “ერთარსი” [ძის მამისადმი დამოკიდებულების გაგებით] პირდაპირ მრწამსის გულში» [8], რაც თავის მხრივ თანხმობაში მოდის იმ შენიშვნასთან, რომელიც მართლმადიდებელმა ღვთისმეტყველმა და ეკლესიის ისტორიკოსმა ვ.ვ. ბოლოტოვმა გააკეთა საკუთარ ნაშრომში «მსოფლიო საეკლესიო კრებების პერიოდის ეკლესიის ისტორია» იმის შესახებ, რომ პირველ მსოფლიო კრებაზე «მხოლოდ და მხოლოდ ბიბლიური მსჯელობებით შეუძლებელი იყო არიანობის მოცილება» [9].
ასეთივე აზრია გამოთქმული გერმანელი ღვთისმეტყველი, ფ.კ. დრეკოლის სტატიაში «წმ. ბასილი დიდის სწავლების ადგილი ღვთისმეტყველებაში ღვთაებრივი არსის შეუცნობლობის შესახებ», რომელიც 2010 წლის 5 თებერვალს გამოქვეყნდა პორტალზე «Богослов» [10]: «361-ე წერილში ბასილი კითხვას სვავს გაგება «ომოუსიოს»-ის მნიშვნელობის შესახებ და ამტკიცებს, რომ ეს ტერმინი განხილული უნდა იქნეს, იმის და მიუხედავად, რომ ის წმინდა წერილის ავტორიტეტით არ არის მხარდაჭერილი».
ხოლო თანამედროვე მართლმადიდებელი ბიბლეისტი ანდრეი დესნიცკი, მოხსენებაში «ბიბლიური პარალელიზმი, ანტიკური რიტორიკა და ანტინომისტური ღვთისმეტყველება», რომელიც პირველი ბიბლიური მოხსენებებისას წაიკითხა, 2004 წლის 11 სექტემბერს, ალექსანდრე მენის ხსოვნას მიძღვნილ საღამოზე, აღიარებს: «ქრისტიანული ღვთისმეტყველების ანტიკური სათავეები სავსებით აშკარა ჩანს. სინამდვილეში, პირველი საუკუნეების ღვთისმეტყველები ჩამოცილდნენ ბიბლიის უბრალო ენას და ბერძნული ფილოსოფიის ტერმინებით დაიწყეს საუბარი, და შემდგომ ამ ენაზე უარი აღარ უთქვამთ: არსი, იპოსტასი, ენერგია – ყველა ეს სიტყვა ფილოსოფოსებისაა და არა წინასწარმეტყველებისა და სახარების დამწერების» [11].
პ. ადოს სტატიის «ფილოსოფია როგორც ტრინიტარული ერესი (სერგეი ბულგაკოვის წიგნის «ფილოსოფიის ტრაგედია» შესახებ)» მთარგმნელის კომენტარში, რომელიც ჟურნალ «ფილოსოფიის საკითხები»-ში გამოქვეყნდა, ნათქვამია, რომ ტერმინი Сμοούσiος («ერთარსი») «მართლმადიდებლობაში წმ. ათანასე დიდმა შემოიტანა, რომელიც არ შეუშინდა მის არაბიბლიურ წარმომავლობას არიანობის წინააღმდეგ მის რთულ ბრძოლაში» [12].
ამასთან დაკავშირებით, 2 ტომიანი ნაშრომის «ქრისტიანობის ისტორია» ავტორი, პროტესტანტი ღვთისმეტყველი და ეკლესიის ისტორიკოსი ხუსტო ლ. გონსალესი, IV მსოფლიო კრებაზე მიღებული «რწმენის განსაზღვრების» შესახებ წერს: «სრულიად ნათელია, რომ მხსნელის შესახებ საუბრის ასეთი მანერა სავსებით განსხვავდება სახარებისეულისაგან და რომ მასზე დიდი გავლენა აზრთა გამოთქმის არაბიბლიურმა ფორმებმა იქონია» [13].
ხოლო თანამედროვე მართლმადიდებელი ბიბლეისტი ანდრეი დესნიცკი, მოხსენებაში «ბიბლიური პარალელიზმი, ანტიკური რიტორიკა და ანტინომისტური ღვთისმეტყველება», რომელიც პირველი ბიბლიური მოხსენებებისას წაიკითხა, 2004 წლის 11 სექტემბერს, ალექსანდრე მენის ხსოვნას მიძღვნილ საღამოზე, აღიარებს: «ქრისტიანული ღვთისმეტყველების ანტიკური სათავეები სავსებით აშკარა ჩანს. სინამდვილეში, პირველი საუკუნეების ღვთისმეტყველები ჩამოცილდნენ ბიბლიის უბრალო ენას და ბერძნული ფილოსოფიის ტერმინებით დაიწყეს საუბარი, და შემდგომ ამ ენაზე უარი აღარ უთქვამთ: არსი, იპოსტასი, ენერგია – ყველა ეს სიტყვა ფილოსოფოსებისაა და არა წინასწარმეტყველებისა და სახარების დამწერების» [11].
პ. ადოს სტატიის «ფილოსოფია როგორც ტრინიტარული ერესი (სერგეი ბულგაკოვის წიგნის «ფილოსოფიის ტრაგედია» შესახებ)» მთარგმნელის კომენტარში, რომელიც ჟურნალ «ფილოსოფიის საკითხები»-ში გამოქვეყნდა, ნათქვამია, რომ ტერმინი Сμοούσiος («ერთარსი») «მართლმადიდებლობაში წმ. ათანასე დიდმა შემოიტანა, რომელიც არ შეუშინდა მის არაბიბლიურ წარმომავლობას არიანობის წინააღმდეგ მის რთულ ბრძოლაში» [12].
ამასთან დაკავშირებით, 2 ტომიანი ნაშრომის «ქრისტიანობის ისტორია» ავტორი, პროტესტანტი ღვთისმეტყველი და ეკლესიის ისტორიკოსი ხუსტო ლ. გონსალესი, IV მსოფლიო კრებაზე მიღებული «რწმენის განსაზღვრების» შესახებ წერს: «სრულიად ნათელია, რომ მხსნელის შესახებ საუბრის ასეთი მანერა სავსებით განსხვავდება სახარებისეულისაგან და რომ მასზე დიდი გავლენა აზრთა გამოთქმის არაბიბლიურმა ფორმებმა იქონია» [13].
შემდეგ, ზემოთ მოხსენიებულ ა. კურაევს შემდეგი მტკიცებულება მოჰყავს: «მონოფელიტურ დავებში მართლმადიდებლობის დაცვა მხოლოდ ფილოსოფიით გახდა შესაძლებელი … ღვთისმეტყველება მნიშვნელოვანწილად უკვე ელინიზირებული იყო, უკვე ნასწავლი ჰქონდა საერო სიბრძნის დახელოვნებულად გამოყენება» [14].
ასევე ცნობილი მართლმადიდებელი მღვდელი ა. მენი, როგორც ქრისტიანობის ისტორიის, ასევე მთლიანად რელიგიის ისტორიის შესახებ მრავალი შრომის ავტორი, ამტკიცებს, რომ «პლატონის ფილოსოფიაზე აგებდა საკუთარ ღვთისმეტყველებას ეკლესიის მამათა უმრავლესობა» [15].
ასევე ცნობილი მართლმადიდებელი მღვდელი ა. მენი, როგორც ქრისტიანობის ისტორიის, ასევე მთლიანად რელიგიის ისტორიის შესახებ მრავალი შრომის ავტორი, ამტკიცებს, რომ «პლატონის ფილოსოფიაზე აგებდა საკუთარ ღვთისმეტყველებას ეკლესიის მამათა უმრავლესობა» [15].
არსებითად, ამავე თემაზეა საუბარი წიგნში «ქრისტიანობის სათავეები»: «ნეოპლატონიზმის გარშემო გაერთიანებული მოწინააღმდეგეების თავდასხმებისაგან საკუთარი რელიგიის დაცვისას, ქრისტიანმა ღვთისმეტყველებმა მისი პროპაგანდისათვის, ჯერ კიდევ ძველ დროში პოპულარული ფილოსოფიური გაგებები გამოიყენეს. კლიმენტი და ორიგენე ალექსანდრიელების, ავგუსტინეს, ფსევდო-დიონისე არეოპაგელის თეოლოგია, მთელი შემდგომი ქრისტიანული მისტიციზმი და კლასიკური ღვთისმეტყველება საკუთარ თავში ნეოპლატონიზმის ზეგავლენის კვალს ატარებენ» [16].
შემდეგ, ამავე ნაშრომში შემდეგი მტკიცებულებები კეთდება: «კლიმენტი (დაახ. 150 – დაახ. 215 წ.) და ორიგენე (დაახ. 185 – დაახ. 253 წ.) ალექსანდრიელებმა ღრმა ფილოსოფიურ-თეოლოგიურ წყობებზე დაიწყეს გადასვლა. საკუთარ ნაწარმოებებში ისინი ბერძნულ ფილოსოფიას იყენებდნენ არა მხოლოდ აპოლოგეტური და პოლემიკური ამოცანების გადასაჭრელად, არამედ ასევე როგორც მოაზროვნე ადამიანების მიერ ქრისტიანული ჭეშმარიტებების აღმოჩენის საშუალება» [17], და კიდევ: «ქრისტეს საიდუმლოს გამორკვევა აქტუალურ ამოცანად იქცა. მას ხელი მოჰკიდეს განათლებულმა პირველქრისტიანებმა ბერძნულ-რომაული სამყაროდან, რომლებიც უზარმაზარი ფილოსოფიური მემკვიდრეობით იყვნენ შეიარაღებულნი» [18].
შემდეგ, ამავე ნაშრომში შემდეგი მტკიცებულებები კეთდება: «კლიმენტი (დაახ. 150 – დაახ. 215 წ.) და ორიგენე (დაახ. 185 – დაახ. 253 წ.) ალექსანდრიელებმა ღრმა ფილოსოფიურ-თეოლოგიურ წყობებზე დაიწყეს გადასვლა. საკუთარ ნაწარმოებებში ისინი ბერძნულ ფილოსოფიას იყენებდნენ არა მხოლოდ აპოლოგეტური და პოლემიკური ამოცანების გადასაჭრელად, არამედ ასევე როგორც მოაზროვნე ადამიანების მიერ ქრისტიანული ჭეშმარიტებების აღმოჩენის საშუალება» [17], და კიდევ: «ქრისტეს საიდუმლოს გამორკვევა აქტუალურ ამოცანად იქცა. მას ხელი მოჰკიდეს განათლებულმა პირველქრისტიანებმა ბერძნულ-რომაული სამყაროდან, რომლებიც უზარმაზარი ფილოსოფიური მემკვიდრეობით იყვნენ შეიარაღებულნი» [18].
ფრანგი ლიტერატორი ჟან ბლო, საკუთარ ნაწარმოებში «მოსე. ჩვენი თანამედროვე», როდესაც გრიგოლ ნოსელზე საუბრობს და მას «ეკლესიის ერთერთ გამოჩენილ მამას» უწოდებს, წერს, რომ ის «თავისუფლად ფლობდა ბერძნული ფილოსოფიის “მთელ სიბრძნეს”, რადგან ორიგენეს მაგალითს მიჰყვებოდა, რომელიც ერთი საუკუნით ადრე ცხოვრობდა». ამავდროულად, ორიგენეს შესახებ წერს როგორც მასზე, ვინც «ჩამოყალიბების პროცესში მყოფ ქრისტიანობაში, ფილოსოფიური საფუძვლიანობა შემოიტანა» [19].
ზემოთ მოხსენიებული ნაშრომის, «ქრისტიანობის ისტორიის» ავტორი, ხუსტო ლ. გონსალესი ამასთან დაკავშირებით წერს: «იუსტინედან მოყოლებული II საუკუნეში ქრისტიანი ღვთისმეტყველების უმრავლესობა, განსაკუთრებით დასავლეთში, მიეჩვივნენ არსებითად თავის პლატონურ თუ ნეოპლატონურ ფილოსოფიურ შეხედულებებს» [20].
ასე, მაგალითად, ამავე ნაშრომში ორიგენესთან დაკავშირებით ნათქვამია: «თავისი სულით, ორიგენეს ღვთისმეტყველება, მისი მასწავლებლის, კლიმენტის შეხედულებებს უახლოვდებოდა. ძირითადად ეს იყო, იმ დროს ალექსანდრიაში გავრცელებული, ქრისტიანული რწმენის ფილოსოფიასთან, ანუ ნეოპლატონიზმთან დაკავშირების მცდელობები» [21]. შემდგომი შეჯამებისას, ავტორი აღნიშნავს, რომ «მრავალ საკითხში ორიგენე უფრო პლატონისტი იყო, ვიდრე ქრისტიანი» [22].
ამავე თვალსაზრისს იზიარებს ვ.ვ. ბიბიხინი საკუთარ სტატიაში “ფილოსოფია და რელიგია”: «ერთი სამში, შეურწყმელი და დაუყოფელი, მაშინ, როდესაც სამიდან თითოეული ერთმანეთის სწორია – ეს აშკარად ჩაუწვდომელი ფორმულები, ეკლესიის მამების კარგ ფილოსოფიურ მომზადებაზე მეტყველებდნენ» [23].
ასევე გეგელი, "ეკლესიის მამებთან" დაკავშირებით წერდა, რომ «მათ ფილოსოფიურ განათლებულობას უნდა უმადლოდეს ქრისტიანული ეკლესია, ქრისტიანული სწავლების საწყისებითვის» [24].
ასევე გეგელი, "ეკლესიის მამებთან" დაკავშირებით წერდა, რომ «მათ ფილოსოფიურ განათლებულობას უნდა უმადლოდეს ქრისტიანული ეკლესია, ქრისტიანული სწავლების საწყისებითვის» [24].
ხოლო გასული საუკუნის დასაწყისში მოღვაწე მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველის, გ. ფლოროვსკის წიგნში «ეკლესიის აღმოსავლელი მამები» ნათქვამია: «არიანობამ საღვთისმეტყველო აზროვნების წინაშე ფილოსოფიური ამოცანა წამოაყენა. და ეკლესიამ ფილოსოფიური სიტყვებითა და გაგებებით უპასუხა არიანულ ერესს» [25]. ამავდროულად, “არიანულ ერესში” იგულისხმება შეხედულება, რომელსაც ალექსანდრიელი მღვდელი, არიოზი უჭერდა მხარს, რომელიც ახ.წ. IV საუკუნეში ცხოვრობდა, იმის შესახებ, რომ იესოს, როგორც ღვთის ძეს, დასაბამი ჰქონდა დროში, რადგან ღვთის პირველ ქმნილებას წარმოადგენდა.
ზუსტად ასევე გამოხატავს საკუთარ მოსაზრებას მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველი ა.ვ. კარტაშოვი საკუთარ ნაშრომში «მსოფლიო საეკლესიო კრებები»: «საკუთარი დაუნდობელი დიალექტიკით, არიოზი, წმ. სამების დოქტრინის ფილოსოფიურ განუვითარებლობას აშიშვლებდა. და ამით ღრმა რეაქცია გამოაღვიძა ეკლესიის თვითშეგნებაში და საგანგებო შემოქმედებითი შრომა, ეკლესიის ყველაზე ძლიერი და ფილოსოფიურად განათლებული მოაზროვნეების მხრიდან, როგორებიც იყვნენ, მაგალითად, დიდებული კაპადოკიელები, რომლებმაც აღჭურვეს სამების შესახებ საეკლესიო დოგმატი, ახალი, ფილოსოფიური ტერმინოლოგიით, რომელიც სხვაგვარად განმარტების საშუალებას არ იძლეოდა» [26].
ამასთან დაკავშირებით, მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველის, არქიმანდრიტი კირილე გოვორუნის სტატიაში «ღვთისმეტყველებისა და მეცნიერების დაახლოება – წმინდა მამების მიდგომა», რომელიც 2009 წლის 3 დეკემბერს გამოქვეყნდა პორტალზე «Богослов», ნათქვამია: «იმას, რაც კაპადოკიელებმა გააკეთეს ღვთისმეტყველებისა და ფილოსოფიისათვის, ჩვეულებრივ «სინთეზი» ეწოდება, იმიტომ რომ მათ ქრისტიანული გამოცხადების აქსიომების გამოხატვა შეძლეს ფილოსოფიურ ენაზე. ისეთი სუფთა ფილოსოფიური ტერმინები, როგორებიცაა ერთარსი ან იპოსტასი, სწორად მიიჩნევა ამ სინთეზის უდიდეს მიღწევებად» [27].
ამასთან დაკავშირებით, მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველის, არქიმანდრიტი კირილე გოვორუნის სტატიაში «ღვთისმეტყველებისა და მეცნიერების დაახლოება – წმინდა მამების მიდგომა», რომელიც 2009 წლის 3 დეკემბერს გამოქვეყნდა პორტალზე «Богослов», ნათქვამია: «იმას, რაც კაპადოკიელებმა გააკეთეს ღვთისმეტყველებისა და ფილოსოფიისათვის, ჩვეულებრივ «სინთეზი» ეწოდება, იმიტომ რომ მათ ქრისტიანული გამოცხადების აქსიომების გამოხატვა შეძლეს ფილოსოფიურ ენაზე. ისეთი სუფთა ფილოსოფიური ტერმინები, როგორებიცაა ერთარსი ან იპოსტასი, სწორად მიიჩნევა ამ სინთეზის უდიდეს მიღწევებად» [27].
შემდეგ, მეცხრამეტე საუკუნის ლირიკის ნაკრების შესავალ სტატიაში ნათქვამია: «ორფიზმი [მიმართულება ბერძნულ ფილოსოფიაში] იყო ქრისტიანული რწმენის წინამორბედი, მისი ფილოსოფიური ორერთობა იყო ქრისტიანული ტრიადის (სამების) ამოსავალი წერტილი … მოგვიანებით ქრისტიანობამ, შეითვისა რა პლატონიზმი და არისტოტელიზმი, მას თავისებური ინტერპრეტაცია გაუკეთა…» [28].
ასევე ბ.რ. რაუშენბახის სტატიაში “სამერთობის ლოგიკა”, მიუხედავად მისი ავტორის სამების მხარდამჭერი პოზიციისა, ნათქვამია: «IV საუკუნეში ეკლესიის მამები მიხვდნენ, რომ საჭირო იყო არსის (უსია) და იპოსტასის განსხვავება (თუმცა მანამდე ისინი სინონიმები იყვნენ) და, სინონიმების მათი ახალი მნიშვნელობით გამოყენებით, იმას მიაღწიეს, რომ… შესაძლებელი გახდა [სამების] პირები გამხდარიყვნენ გარჩევადი, თუმცა არსებითად გაურჩევადი» [29].
ასევე ბ.რ. რაუშენბახის სტატიაში “სამერთობის ლოგიკა”, მიუხედავად მისი ავტორის სამების მხარდამჭერი პოზიციისა, ნათქვამია: «IV საუკუნეში ეკლესიის მამები მიხვდნენ, რომ საჭირო იყო არსის (უსია) და იპოსტასის განსხვავება (თუმცა მანამდე ისინი სინონიმები იყვნენ) და, სინონიმების მათი ახალი მნიშვნელობით გამოყენებით, იმას მიაღწიეს, რომ… შესაძლებელი გახდა [სამების] პირები გამხდარიყვნენ გარჩევადი, თუმცა არსებითად გაურჩევადი» [29].
ხოლო რაც შეეხება ბოლო ციტატას, აქ ნათლად ჩანს, რომ IV ასწლეულის ღვთისმეტყველებმა უშუალო გონებაჭვრეტითი ილეთი გამოიყენეს, კონკრეტულად კი – ყოველგვარი ბიბლიური საფუძვლების გარეშე დაიწყეს განსხვავებული მნიშვნელობების მიცემა იმ გაგებებისთვის, რომლებიც ერთი და იგივე მნიშვნელობას ატარებენ.
ამგვარად, როგორც გ. პომერანცი აღნიშნავს, «სამება – ელინური სულიერი კულტურის შედეგია, რომელიც ინარჩუნებს გონების ჩართულობას, გონებით ჭვრეტას და სულიერი საიდუმლოებების განჭვრეტას» [30].
ეხლა კი მინდა ყურადღება გავამახვილო განსაკუთრებით რამოდენიმე ისტორიულ ასპექტზე სამების შესახებ სწავლების ჩამოყალიბებასთან დაკავშირებით.
ვ.კ. ზაგვოზდინი, ჟურნალი "ფილოსოფიის საკითხები"-ს ერთერთი სტატიის ავტორი, თანამედროვე მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველის, პროტოდიაკონი ა. კურაევის მკიცებულების კრიტიკისას იმის შესახებ, რომ “ზუსტადაც რომ ათანასე დიდი იყო ფორმულირება "ერთარსის და მხოლოდშობილის" [ძის მამისადმი მიმართებით] მიღების ავტორი, წერს: «თითოეულისთვის, ვინც სულ მცირედ მაინც იცნობს საეკლესიო ისტორიას, ცნობილია, რომ ეს ფორმულა შესთავაზა კრებაზე დამსწრე [იმპერატორმა] კონსტანტინემ. ნიკეის კრებაზე წმ. ათანასე არავითარ მნიშვნელოვან როლს არ თამაშობდა» [31].
ამაზევე საუბრობს ზემოთ მოხსენიებული ნაშრომის «ქრისტიანობის ისტორიის» ავტორი ხუსტო ლ. გონსალესი: «კონსტანტინემ შესთავაზა რწმენის სიმბოლოში ჩაერთოთ სიტყვა homoousios [''ერთარსი'']…» [32].
ამაზევე საუბრობს ზემოთ მოხსენიებული ნაშრომის «ქრისტიანობის ისტორიის» ავტორი ხუსტო ლ. გონსალესი: «კონსტანტინემ შესთავაზა რწმენის სიმბოლოში ჩაერთოთ სიტყვა homoousios [''ერთარსი'']…» [32].
აქ სრულიად კანონზომიერია კითხვა დავსვათ: «რაში სჭირდებოდა იმპერატორს, საერო ადამიანს, რომელიც არ იყო ქრისტეს მიმდევარი (ისტორიული ცნობების თანახმად იმპერატორმა კონსტანტინემ ქრისტიანობა უშუალოდ საკუთარი სიკვდილის წინ მიიღო, უკვე იმ საეკლესიო კრების შემდეგ, რომელზეც იქნა ჩამოყალიბებული სწავლება მამისა და ძის "ერთარსობის" შესახებ) უაღრესად საღვთისმეტყველო საკითხებში ჩარევა?» ამ შეკითხვის პასუხი იმაში მდგომარეობს, რომ, როგორც თანამედროვე ღვთისმეტყველი ალისტერ მაკ-გრანტი წერს, «ნიკეის მსოფლიო კრება, პირველი ქრისტიანი იმპერატორი კონსტანტინეს მიერ იმიტომ იქნა შეკრებილი, რომ მის იმპერიაში მიმდინარე, დესტაბილიზაციის გამომწვევი ქრისტოლოგიური განხეთქილებები დაერეგულირებინა» [33].
იგივე ავტორი აღნიშნავს: «ქრისტოლოგიური დავები, ძირითადად, აღმოსავლეთ-ხმელთაშუა ზღვის ტერიტორიაზე ხდებოდა და ბერძნულ ენაზე მიმდინარეობდა, ხშირად ძველბერძნული ფილოსოფიური სკოლების ძირითადი წინაპირობების შუქში. პრაქტიკულად ეს იმას ნიშნავდა, რომ ადრეულ ეკლესიაში ქრისტოლოგიური დავების მრავალი ცენტრალური ტერმინები ბერძნული იყო; ხშირად ეს იყო ის ტერმინები, რომლებიც წარმართულ ბერძნული ფილოსოფიის ტრადიციებში იყენებდნენ» [34]. ჩვენ აქ კვლავ შეგვიძლია იმის დანახვა, თუ რა როლს თამაშობდა ბერძნული ფილოსოფია სამების შესახებ სწავლების ჩამოყალიბებაში.
იგივე ავტორი აღნიშნავს: «ქრისტოლოგიური დავები, ძირითადად, აღმოსავლეთ-ხმელთაშუა ზღვის ტერიტორიაზე ხდებოდა და ბერძნულ ენაზე მიმდინარეობდა, ხშირად ძველბერძნული ფილოსოფიური სკოლების ძირითადი წინაპირობების შუქში. პრაქტიკულად ეს იმას ნიშნავდა, რომ ადრეულ ეკლესიაში ქრისტოლოგიური დავების მრავალი ცენტრალური ტერმინები ბერძნული იყო; ხშირად ეს იყო ის ტერმინები, რომლებიც წარმართულ ბერძნული ფილოსოფიის ტრადიციებში იყენებდნენ» [34]. ჩვენ აქ კვლავ შეგვიძლია იმის დანახვა, თუ რა როლს თამაშობდა ბერძნული ფილოსოფია სამების შესახებ სწავლების ჩამოყალიბებაში.
შემდეგ, რაც შეეხება სამების შესახებ სწავლების ჩამოყალიბების ისტორიულ ასპექტებს, ყურადღებას იმსახურებს ა. დონინის ნაშრომში “ქრისტიანობის სათავეებთან (ჩასახვიდან - იუსტინიანემდე)” ჩაწერილი სიტყვები: «თეოლოგიურ სფეროში ტერტულიანე [ღვთისმეტყველი, რომელიც ახ.წ. II საუკუნის ბოლოს – III საუკუნის დასაწყისში ცხოვრობდა] იყო პირველი, ვინც ტერმინი “სამება” გამოიყენა “ტრიადას” ნაცვლად (როგორც თეოფილე ანტიოქიელი ამბობდა) …» [35].
ამავდროულად, შემდგომ ტექსტში მოცემულია ავტორის ძალიან საყურადღებო შენიშვნა: «თუმცა მის [ანუ ტერტულიანეს] წერილებში ასევე ცნობილია ტენდენცია, ძე მამისადმი დაქვემდებარებულად მიიჩნეოდეს»; სული კი მხოლოდ «მესამე სახელად» რჩება, «ღვთაებრივი დიდებულების მესამე ხარისხად».
ეს თანხმობაშია ზემოთ უკვე ნახსენები ვ.პ. ორგიშას ნაშრომთან “ქრისტიანობის სათავეები": «აპოლოგეტები (არისტიდე, იუსტინე ფილოსოფოსი, ტატიანა, ათენაგორა, თეოფილე, ტერტულიანე, კლიმენტი ალექსანდრიელი, მინუციუს ფელიქსი და სხვა.) ლოგოსს განმარტავდნენ როგორც ღვთის პირველ ქმნილებას… ლოგოსის კონცეფციის განვითარებისას, … აპოლოგეტები იძულებულები იყვნენ ეღიარებინათ, რომ ღვთის სიტყვა არ იყო თავად ღმერთი მთელი მისი სისავსით» [36].
ამავდროულად, შემდგომ ტექსტში მოცემულია ავტორის ძალიან საყურადღებო შენიშვნა: «თუმცა მის [ანუ ტერტულიანეს] წერილებში ასევე ცნობილია ტენდენცია, ძე მამისადმი დაქვემდებარებულად მიიჩნეოდეს»; სული კი მხოლოდ «მესამე სახელად» რჩება, «ღვთაებრივი დიდებულების მესამე ხარისხად».
ეს თანხმობაშია ზემოთ უკვე ნახსენები ვ.პ. ორგიშას ნაშრომთან “ქრისტიანობის სათავეები": «აპოლოგეტები (არისტიდე, იუსტინე ფილოსოფოსი, ტატიანა, ათენაგორა, თეოფილე, ტერტულიანე, კლიმენტი ალექსანდრიელი, მინუციუს ფელიქსი და სხვა.) ლოგოსს განმარტავდნენ როგორც ღვთის პირველ ქმნილებას… ლოგოსის კონცეფციის განვითარებისას, … აპოლოგეტები იძულებულები იყვნენ ეღიარებინათ, რომ ღვთის სიტყვა არ იყო თავად ღმერთი მთელი მისი სისავსით» [36].
ამგვარად, პირველ მსოფლიო კრებაზე საუბარი არ იყო სამებაზე როგორც ასეთზე, როგორც ხანდახან ვარაუდობენ, არამედ მხოლოდ მამისა და ძის "ართარსობის" საკითხი წყდებოდა, თუმცა არაფერი არ თქმულა წმინდა სულზე. ეხლახანს მოხსენიებულ ა. დონინის ნაშრომში, ამასთან დაკავშირებით ნათქვამია: «მესამე პირის, ღვთის სულის ფუნქცია, ჯერ საკმარისად არ იყო მოფიქრებული ნიკეაში [I მსოფლიო კრებაზე 325 წ.] შეკრებილი მამების მიერ. მის შესახებ მხოლოდ მოგვიანებით ალაპარაკდნენ, II მსოფლიო კრებაზე 381 წ.» [37].
ეს თავის მხრის თანხმობაშია ზემოთ ციტირებულ ალისტერ მაკ-გრატის ნაშრომთან “ქრისტიანული ღვთისმეტყველების საწყისები”, სადაც განყოფილებაში “დავა წმინდა სულის ღვთაებრიობის შესახებ” ვკითხულობთ: «ადრეული ეკლესია სირთულის წინაშე აღმოჩნდა წმინდა სულთან დაკავშირებით და ვერ შეძლო დოქტრინის ამ მხარის საკმარისად შემუშავება… წმინდა სულის სრული ღვთაებრიობის აღიარება, პატრისტიკული ღვთისმეტყველების განვითარების შედარებით გვიან სტადიაში მოხდა» [38].
ხოლო რაც შეეხება მეორე მსოფლიო კრებას, ზემოთ ნახსენებ ა. დონინის ნაშრომში ნათქვამია: «აღმოსავლეთში სამი მამის სკოლა დამკვიდრდა, რომლებსაც კაპადოკიელებმა მცირე აზიის იმ ოლქების სახელები მიანიჭეს, სადაც ისინი დაიბადნენ: გრიგოლი ნაზიანზელი, მისი ძმა გრიგოლი ნოსელი და ბასილი კესარიელი… მათ გახსნეს გზა II მსოფლიო კრებისაკენ. კონსტანტინოპოლში იმპერატორი თეოდოსის ინიციატივით შეკრებილმა, 150-მა მამამ, ყველა მათგანი აღმოსავლელი იყო ან სულ მინიმუმ, ბალკანეთის ნახევარკუნძულიდან, დაამტკიცა ნიკეის მსოფლიო კრების “კრედო” სამი კაპადოკიელის გაუმჯობესებული ფორმულის საფუძველზე: “მხოლოდ ერთადერთი ღვთაებრივი სუბსტანცია სამ პირში”» [39].
შემდგომ იქვე: «V საუკუნის ეგრეთ წოდებული "ქრისტოლოგიური” დისკუსიები ღვთის ძის ბუნების ერთპიროვნების ან ორპიროვნების შესახებ (მონოფიზიტური ერესი) და VII საუკუნის ქრისტეში ერთადერთი როლის არსებობის ან არარსებობის შესახებ (მონოფელიტური ერესი), არსებითად, სამების გარშემო რთული პაექრობების გაგრძელებას წარმოადგენდნენ, რომლებიც IV საუკუნის ბოლოს დასრულებული ეგონათ.»
იმ ნიადაგზე საუბრისას, რომელზეც სამების შესახებ სწავლება აღმოცენდა, არ შეიძლება არ ვახსენოთ კიდევ ერთი არანაკლებ მნიშვნელოვანი გარემოება, რომელსაც, სამწუხაროდ, ყურადღების მიღმა ტოვებენ (ან იგნორირებას უკეთებენ) ისინი, ვისაც სამპიროვანი ღმერთის რწმენას იზიარებს.
საუბარი გახლავთ იმაზე, რომ როგორც წმინდა წერილის ძველიაღთქმისეული (ძველებრაულ და მასთან დაახლოებულ არამეულ ენებზე), ასევე ახალაღთქმისეული (ბერძნულ ენაზე) ტექსტების ხელნაწერებში, დროთა განმავლობაში ღვთის უნიკალური სახელის იეჰოვა ან იაჰვე (ეგრეთ წოდებული ტეტრაგრამატონი – ძველებრაული ანბანის ოთხი თანხმოვანი ასო יהוה) სიტყვა «უფალით» (ებრაულად – ადონაი, ხოლო ბერძნულად – კირიოს) ჩანაცვლება დაიწყეს. ამასთან დაკავშირებით ყურადღებას იპყრობს, ჯორჯიის შტატის (აშშ) უნივერსიტეტის ღვთისმეტყველების პროფესორის, ჰებრაისტი ჯორჯ ჰოვარდის მოსაზრება: «ტეტრაგრამატონის წაშლამ, როგორც ჩანს, განსხვავებული თეოლოგიური გარემოს შექმნა გამოიწვია, რომელიც განსხვავდებოდა იმისაგან, რაც I საუკუნის ახალაღთქმისეულ პერიოდში არსებობდა. იუდეველთა ღმერთმა, რომელსაც ყოველთვის გულმოდგინედ განასხვავებდნენ სხვა ყველა ღმერთებისაგან მისი ებრაული სახელის მეშვეობით, ტერაგრამატონის გაქრობასთან ერთად, გარკვეუწილად დაკარგა საკუთარი განსხვავებულობა» [40].
შემდეგ ჯ. ჰოვარდი შემდეგ ვარაუდს გამოთქვავს, რომელიც ძალიან დამაჯერებლად ჟღერს: «შესაძლოა, ზუსტად ტეტრაგრამატონის ამოშლამ გამოიწვია ქრისტოლოგიური და ტრინიტარული დავები, რომლებიც ჩვენი ერის პირველ საუკუნეებში აფორიაქებდა ეკლესიას».
შემდეგ ჯ. ჰოვარდი შემდეგ ვარაუდს გამოთქვავს, რომელიც ძალიან დამაჯერებლად ჟღერს: «შესაძლოა, ზუსტად ტეტრაგრამატონის ამოშლამ გამოიწვია ქრისტოლოგიური და ტრინიტარული დავები, რომლებიც ჩვენი ერის პირველ საუკუნეებში აფორიაქებდა ეკლესიას».
ამგვარად, ტეტრაგრამატონის ამოშლამ, თუ ის რელიგიური ატმოსფერო არც გამოიწვია, რომელიც იმასთან იყო დაკავშირებული, რომ, როგორც ჯ. ჰოვარდი აღნიშნავს, «დროთა განმავლობაში ეს ორი ფიგურა [ღმერთი და ქრისტე] ისე შეერწყა ერთმანეთს, რომ ხშირად მათი ერთმანეთისაგან გარჩევა შეუძლებელი იყო», როგორც მინიმუმ, ძალიან ხელი შეუწყო იმას, რომ ბერძნული ფილოსოფიური აზროვნება გამხდარიყო დომინანტი წმინდა წერილის ტექსტების განმარტებებისას, და მათში ის აზრები შეეტანა, რომლებიც თავდაპირველად მათში არც კი მოიაზრებოდა.
დასკვნა – სამპიროვანი, ერთარსი, დაუსაბამო და ერთნაირი ღვთაებრივი ხარისხის მქონე ღმერთის შესახებ წარმოდგენა, "ეკლესიის მამების" ფილოსოფოსობის ნაყოფს წარმოადგენს, რომლებმაც ყური არ უგდეს ბიბლიის ნათელ გაფრთხილებებს, რის შედეგადაც მათი “გონება... გაირყვნა” და “დაშორდნენ ქრისტეს საკადრის გულწრფელობასა და სიწმინდეს”, როგორც ამის შესახებ წმინდა წერილშია საუბარი (2 კორინთელები 11:3), გასაგები და უბრალო ჭეშმარიტება “ადამიანთა მცნებებით” (მათეს 15:9), ანუ ფილოსოფიური და საღვთისმეტყველო აზროვნებით ჩაანაცვლეს და მათი წმინდა წერილთან დაკავშირება სცადეს. ამავდროულად, იმ ადამიანთა დიდმა უმრავლესობამ, ვინც თავს ქრისტიანად მიიჩნევენ, ამის შესახებ არ იციან და, შედეგად, სამპიროვანი ღვთის თაყვანისცემას განაგრძობენ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ასობით მილიონი ადამიანი, რომლებიც ქრისტიანობას აღიარებენ, გარკვეული აზრით იმ არაბიბლიური წარმოდგენების ტყვეებს წარმოადგენენ, რომლებიც მრავალი საუკუნის წინ წარმოიქმნა.
წყაროების სია:
(ყველა წყარო მითითებულია იმ ენაზე, რა ენაზეც შეიძლება მათი ნახვა ინტერნეტში)
(ყველა წყარო მითითებულია იმ ენაზე, რა ენაზეც შეიძლება მათი ნახვა ინტერნეტში)
1. О русской философии. Ч.2. – Свердловск: Изд.-во Уральского ун-та, 1991. – с. 210.
2. Ситников В.А. Философия Плотина и патристика о происхождении космоса // Вопросы философии. – 2000. – №8. – с.117, 118.
3. Астапов С. Время и вечность в восточной патристике // Логос. – 2004. – №5(44). – с. 84.
4. Соловьёв В. Чтения о Богочеловечестве; Статьи; Стихотворения и поэма. – СПб: Худож. лит., 1994. – с. 106,107.
5. Путь. Орган русской религиозной мысли. Книга 1(I–IV). – М.: Информ–Прогресс, 1992. – с. 294,295,297.
6. Оргиш В.П. Истоки христианства. – Мн.: Тэхнiка, 1991. – с. 194.
7. Мистическое богословие. – Киев: Издательство Христианской благотворительно-просветительской ассоциации “Путь к жизни”, 1991. – с. 272.
8. Андрей Кураев, диакон. Традиция, догмат, обряд. Апологетические очерки. – М.: Издательство Братства Святителя Тихона, 1994. – с. 127.
9. В.В. Болотов. История Церкви периода Вселенских Соборов: История богословской мысли. – М.: Поколение, 2007. – с. 66.
10. http://www.bogoslov.ru/text/570196.html.
11. http://www.bible-center.ru/article/antiquity.
12. П. Адо. Философия как тринитарная ересь (по поводу книги Сергея Булгакова «Трагедия философии) // Вопросы философии. – 2009. – №7. – с. 158 – 170.
13. Хусто Л. Гонсалес. «История христианства». Том I. От основания Церкви до эпохи Реформации. – СПб.: «Библия для всех», 2001. – с.237.
14. Андрей Кураев, диакон. Традиция, догмат, обряд. Апологетические очерки. – М.: Издательство Братства Святителя Тихона, 1994. – с. 129.
15. А. Мень. Мировая духовная культура. Изд.-во фонда им. А. Меня. Типография Центра “Путь, Истина и Жизнь”, 2002. – с. 176.
16. Оргиш В.П. Истоки христианства. – Мн.: Тэхнiка, 1991. – с. 178.
17. Оргиш В.П. Истоки христианства. – Мн.: Тэхнiка, 1991. – с. 184.
18. Оргиш В.П. Истоки христианства. – Мн.: Тэхнiка, 1991. – с. 154.
19. Жан Бло. Моисей. Наш современник. – Санкт-Петербург: Русско-Балтийский информационный центр «БЛИЦ», 2001. – с.268-269.
20. Хусто Л. Гонсалес. «История христианства». Том I. От основания Церкви до эпохи Реформации. – СПб.: «Библия для всех», 2001. – с.292.
21. Хусто Л. Гонсалес. «История христианства». Том I. От основания Церкви до эпохи Реформации. – СПб.: «Библия для всех», 2001. – с.80.
22. Хусто Л. Гонсалес. «История христианства». Том I. От основания Церкви до эпохи Реформации. – СПб.: «Библия для всех», 2001. – с.82.
23. Бибихин В.В. Философия и религия // Вопросы философии. – 1992. – №7. – с. 41.
24. Гегель Г.Ф.В. Философия истории: В 2 т. М., 1976. Т.1. с. 220.
25. Г. Флоровский. Восточные отцы церкви. – М.: “Издательство АСТ”, 2005. – с.45.
26. Карташёв А.В. Вселенские соборы. - Минск: Изд.-во Белорусского Экзархата, 2008. – с.34.
27. http://www.bogoslov.ru/text/512758.html.
28. Я связь миров: Философская лирика русских поэтов XVI – начала XX века. – М.: Правда, 1984. – с. 14.
29. Раушенбах Б.Р. Логика троичности // Вопросы философии. – 1993. – №3. – с. 69.
30. Померанц Г. Троица Рублева и тринитарное мышление // Померанц Г. Выход из транса. М.: Юрист, 1995. – С. 316–337.
31. Загвоздкин В.К. О книге А. Кураева «Сатанизм для интеллигенции» // Вопросы философии. – 1999. – №2. – с. 189.
32. Хусто Л. Гонсалес. «История христианства». Том I. От основания Церкви до эпохи Реформации. – СПб.: «Библия для всех», 2001. – с.152.
33. Алистер Мак-Грат. Введение в христианское богословие / Пер. с англ.– Одесса: “Богомыслие”, 1998. – с. 30.
34. Алистер Мак-Грат. Введение в христианское богословие / Пер. с англ.– Одесса: “Богомыслие”, 1998. – с. 20.
35. Донини А. У истоков христианства (от зарождения до Юстиниана). Пер. с итал. – М.: Политиздат, 1989. – с. 168.
36. Оргиш В.П. Истоки христианства. – Мн.: Тэхнiка, 1991. – с. 170-171.
37. Донини А. У истоков христианства (от зарождения до Юстиниана). Пер. с итал. – М.: Политиздат, 1989. – с. 248.
38. Алистер Мак-Грат. Введение в христианское богословие / Пер. с англ.– Одесса: “Богомыслие”, 1998. – с. 252.
39. Донини А. У истоков христианства (от зарождения до Юстиниана). Пер. с итал. – М.: Политиздат, 1989. – с. 257-258.
40. Hovard G. Biblical Archaeology Review, 03/1978.
(იგორ ლისენკო)
--------------------------------------------
ნათარგმნია: jwapologetica.blogspot.com
Комментариев нет:
Отправить комментарий