უფლის გახსენების საღამო. ბიბლიური თარიღი და ადამიანური მოსაზრებები

 

«ეს აკეთეთ ჩემ გასახსენებლად» 
33 წლის პასექისა და სერობის თარიღი
გახსენების საღამოს ჩატარების თარიღი აღმოსავლეთის ადრეულ ეკლესიებში
II საუკუნე - გახსენების საღამოს თარიღის დადგენის დასავლური «რეფორმა»
ანტისემიტიზმი, როგორც 14 ნისანის მიუღებლობის მიზეზი
დღეს როგორ განისაზღვრება 14 ნისანის ზუსტი დღე?

"ეს აკეთეთ ჩემ გასახსენებლად"


  «რადგან ისე შეიყვარა ღმერთმა ქვეყანა, რომ მისცა თავისი მხოლოდშობილი ძე, რომ ყოველი, ვინც მას ირწმუნებს, არ დაიღუპოს, არამედ საუკუნო სიცოცხლე ჰქონდეს» (იოანე 3:16).

  ბიბლია ამ სიტყვებით აუწყებს ადამიანს იმ მნიშვნელოვან როლს, რომელსაც პირადად მის გადარჩენაში თამაშობს იესო ქრისტეს სიკვდილი. სასიკვდილოდ განწირული არასრულყოფილი კაცობრიობისთვის სიკვდილით, ღვთის ძემ «სიცოცხლე გაწირა მრავალთა გამოსასყიდად», რითაც «გასრულყოფილებულს შეუძლია სამუდამოდ იხსნას თავისი მორჩილები» (მათე 20:28; ებრაელები 5:9). «რადგან ცოდვის საზღაური სიკვდილია, ხოლო ღვთისგან ბოძებული ძღვენი – მარადიული სიცოცხლე ჩვენი უფლის, ქრისტე იესოს მეშვეობით» (რომაელები 6:23; 1იოანე 2:1,2). 

  რამდენად მნიშვნელოვანი უნდა გამხდარიყო ღვთის წინაშე ყველა გულწრფელი და მადლიერი ადამიანებისთვის ღვთის ძის სიკვდილი? იესომ ეს დედამიწაზე ყოფნის უკანასკნელ საღამოს დაგვანახა. მან მასთან ერთად შეკრებილ მოწაფეებს ახალი დღესასწაულის შემოღების შესახებ გამოუცხადა. მას შემდგომ უფლის სერობა ეწოდა. სახარებებში იესოს ამ მითითების შესახებ ასეა ნათქვამი: 

«აიღო პურიც, ღმერთს მადლობა შესწირა, დაამტვრია, მისცა მათ და უთხრა: «ეს ჩემს სხეულს განასახიერებს, რომელიც თქვენთვის უნდა გავიღო. ეს აკეთეთ ჩემ გასახსენებლად». ასევე მოიქცა ვახშმის შემდეგ, როცა სასმისი აიღო, და თქვა: «ეს სასმისი ახალ შეთანხმებას განასახიერებს; ის ძალაში შევა ჩემი სისხლის საფუძველზე, რომელიც თქვენთვის უნდა დაიღვაროს» (ლუკა 22:19,20).

  წლების შემდეგ, მოციქული პავლე, ქრისტიანებისთვის მიწერილ თავის წერილში წერდა: «უფალმა მამცნო და თქვენც გადმოგეცით, რომ იმ ღამეს, როცა უნდა გაეცათ, უფალმა იესომ აიღო პური, ღმერთს მადლობა შესწირა, დაამტვრია და თქვა: «ეს ჩემს სხეულს განასახიერებს, თქვენთვის შეწირულს; ეს აკეთეთ ჩემ გასახსენებლად». ვახშმის შემდეგ მან სასმისიც აიღო, მსგავსად მოიქცა და თქვა: «ეს სასმისი ახალ შეთანხმებას განასახიერებს ჩემი სისხლის საფუძველზე დადებულს; ეს აკეთეთ ჩემ გასახსენებლად ყოველთვის, როცა დალევთ». ყოველთვის, როცა ამ პურს შეჭამთ და ამ სასმისს შესვამთ, უფლის სიკვდილს აუწყებთ მის მოსვლამდე» (1კორინთელები 11:23-26). 
ამ მოვლენას მოციქულმა პავლემაც «უფლის ვახშამი» უწოდა (1კორინთელები 11:20). ასეთი სახელწოდება საკმაოდ გონივრულია, თუ იმას გავითვალისწინებთ, რომ აღნიშნული დღესასწაული იესომ გვიან საღამოს დაადგინა. 

  პური და ღვინო, რომლებიც იესომ 33 წლის იმ საღამოს გამოიყენა, სიმბოლოებს წარმოადგენდა. პური, რომელიც საფუარის გარეშე იყო მომზადებული, (რომელიც ბიბლიაში ხშირად ცოდვის სიმბოლოდ გამოიყენება – გამოსვლა 12:8; მათე 16:6,11,12; 1კორინთელები 5:6-8) ღვთის ძის უცოდველი სხეულის სიმბოლოს წარმოადგენდა, რომელსაც ის ნებაყოფლობით სწირავდა სასიკვდილოდ. ღვინო კი იმ სისხლს ნიშნავდა, რომელიც იესოს სიკვდილის დროს უნდა დაეღვარა (1პეტრე 1:18,19). ამ სისხლის ფასეულობის წყალობით, ადამიანი თავისი ცოდვების პატიებას იღებდა (ეფესელები 1:7; ებრაელები 9:14). 

  რისთვის უნდა შეკრებილიყვნენ ქრისტიანები რეგულარულად უფლის გახსენების საღამოზე, როგორც ეს იესო ქრისტემ დაუდო მცნებად? ეს შეხვედრა იმ სიყვარულის განსაკუთრებულ გახსენებას უნდა მომსახურებოდა, რომელსაც ცოდვის მონობაში მყოფი მომაკვდავი ადამიანების მიმართ იეჰოვა ღმერთი და მისი ძე განიცდიან. სიყვარულის, რომელიც ასე მკაფიოდ გამოვლინდა იესოს მსხვერპლად შეწირვით! ამ მსხვერპლის გახსენების აღნიშვნაზე ერთობლივი შეკრება თითოეული ცალკე აღებული ადამიანის გულწრფელი მადლიერების მაჩვენებელია ღვთის ამ გადამრჩენი ღონისძიების მიმართ. გარდა ამისა, ეს ადამიანის მხრიდან იმ გამომსყიდველური მსხვერპლისადმი რწმენის კიდევ ერთ მტკიცებულებას წარმოადგენს, რომელიც ღმერთმა ცოდვილ ქვეყნიერებას წარუდგინა. 

  უფლის სერობა ქრისტიანთა ურთიერთობის ერთგვარი ვახშამი ხდებოდა. ზუსტად ამაზე საუბრობდა იესო თავის მოწაფეებთან სერობისას და ასევე მოციქული პავლე (ლუკა 22:30; 1კორინთელები 10:21). ამასთან დაკავშირებით ერთ ქრისტიანულ ჟურნალში ახსნილი იყო: «როგორც დავინახეთ, გახსენების საღამოზე შეიძლება, ერთზე მეტი თეფში და სასმისი გამოიყენებოდეს, მაგრამ იქ მყოფნი მაინც ერთი სუფრის მოზიარეები არიან. ძველ ისრაელში ერთი სუფრის მოზიარეები ხდებოდნენ სამშვიდობო მსხვერპლის შეწირვისას, როდესაც ღვთის ტაძარში ცხოველი მიჰყავდათ და იქ კლავდნენ. ცხოველის ნაწილს სამსხვერპლოზე წვავდნენ, ნაწილი ეძლეოდა მღვდელს, რომელიც მსხვერპლს სწირავდა, ნაწილი — აარონის ძეებს, დანარჩენი კი — მსხვერპლის შემწირველსა და მის ოჯახს. ყველანი, ასე ვთქვათ, ერთი სუფრის მოზიარეები იყვნენ (ლევიანები 3:1—16; 7:28—36). გახსენების საღამოზე შეკრებაც, ერთგვარად, საერთო სუფრასთან ჯდომაა, რადგან მასშიც იგულისხმება მოზიარეობა.
ამ საერთო სუფრასთან არის თვით იეჰოვა, როგორც ამ ღონისძიების ავტორი. იესო მსხვერპლია. ცხებული ქრისტიანებიც საერთო სუფრის მოზიარეები არიან, რადგან სიმბოლოებს იღებენ. იეჰოვასთან ერთ სუფრასთან ჯდომა იმის მაჩვენებელია, რომ იქ მყოფთ მასთან მშვიდობიანი ურთიერთობა აქვთ. შესაბამისად, პავლე წერდა: „განა კურთხევის სასმისი, რომელსაც ვაკურთხებთ, იმას არ ნიშნავს, რომ ქრისტეს სისხლს ვეზიარებით? განა პური, რომელსაც ვამტვრევთ, იმას არ ნიშნავს, რომ ქრისტეს სხეულს ვეზიარებით? პური ერთია და რადგან ერთ პურსა ვჭამთ, ჩვენც ერთი სხეული ვართ, თუმცა ბევრი ვართ“ (1 კორინთელთა 10:16, 17, აქ).» («საგუშაგო კოშკი», 15.02.2003 წ., გვ.16). 

  რადგან იესოს ამ მნიშვნელოვანი მითითების უყურადღებოდ დატოვება არ სურთ, ქრისტიანული ეკლესიაების უმრავლესობა თავის მსახურებაში საზეიმო შეხვედრას იყენებს, რომელსაც უფლის სერობას უწოდებენ. თუმცა ამავდროულად ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი განსაკუთრებულობა გვხვდება თვალში: იმ სიხშირეებს შორის არსებული განსხვავება, რომლითაც სხვადასხვა ეკლესიები ამ მოვლენას აღნიშნავენ. ამა თუ იმ კონფესიაში სერობა შეიძლება ყოველთვიურად, ყოველკვირეულად ან უფრო ხშირადაც კი აღინიშნოს. 

  რატომ არსებობს სხვადასხვა ეკლესიებში უფლის სერობის აღნიშვნის თარიღთან დაკავშირებული განსხვავებული წარმოდგენები? ბიბლიის თანახმად, რა სიხშირით უნდა ჩატარდეს უფლის სერობა? როგორი სიხშირით აღნიშნავდნენ მას ადრეული ქრისტიანები? 

  ამ კითხვებზე პასუხების პოვნას წინამდებარე კვლევაში შევეცდებით. 


 იმის საკმაოდ საფუძვლიანი მიზეზი არსებობს მიგვაჩნდეს, რომ უფლის გახსენების საღამო იესომ წელიწადში ერთხელ, თანაც მკაცრად განსაზღვრულ დროს - ებრაული კალენდრით 14 ნისანს აღსანიშნავად დაადგინა. ამ განაცხადის სისწორის რამოდენიმე მიზეზი არსებობს. 




  33 წლის პასექისა და სერობის თარიღი


 სახარებიდან იმ დღის ზუსტ თარიღს ვიგებთ, როდესაც იესომ პირველად დაადგინა გახსენების საღამო. ეს იესოს სიკვდილის დღე იყო. ებრაული პასექის დღე. როგორც ცნობილია, პასექს ებრაელები მოსეს კანონში მკაცრად გაწერილი თარიღის მიხედვით აღნიშნავდნენ – 14 ნისანს. ის წარმოადგენდა ძველი ებრაელების მიერ მსხვერპლად შეწირული კრავების წყალობით გადარჩენის შეხსენებას, როდესაც ძველ დროს ეგვიპტეში იეჰოვას ანგელოზმა წარმართების პირმშოები დახოცა, ამიტომ მას «დღესასწაული» ერქვა (გამოსვლა 12:21, 24—27; ლევიანები 23:5). ისრაელში ნისანის თვე პირველ კალენდარულ თვედ ითვლებოდა (გამოსვლა 12:1,2). წლის ყველა დანარჩენი დღეების მსგავსად 14 ნისანიც მზის ჩასვლის შემდეგ იწყებოდა და მომდევნო დღის მზის ჩასვლით მთავრდებოდა, ასე განისაზღვრებოდა დღე-ღამე. «უნდა გვახსოვდეს, იუდეველები როგორ აწარმოებდნენ დღეების ათვლას. ახალი დღე საღამოს ექვს საათზე იწყებოდა. საღამოს ექვს საათამდე 13 ნისანი იყო, პასექისთვის მზადების დღე, ხოლო 14 ნისანი, უშუალოდ პასექი, საღამოს 6 საათზე იწყებოდა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, პარასკევი, 14 ნისანი, ხუთშაბათს, 13 ნისანის საღამოს 6 საათზე იწყებოდა» - განმარტავს უ. ბარკლი ("მარკოზის სახარების ახსნა", მარკოზის 14,12-16-ის კომენტარი).

  აი რას წერდა ამასთან დაკავშირებით ჰოლანდიელი ღვთისმეტყველი ვილჰელმუს ა. ბრაკელი თავის წიგნში "უფლის სერობა":

  «წმინდა წერილი ამ მღვდელმსახურებას უფლის სერობას უწოდებს. მოციქული პავლე ამბობს: "...როცა იკრიბებით, უფლის სერობისთვის როდი იკრიბებით" (1 კორინთელები 11:20). ამ ტრაპეზს სერობა იმიტომ ეწოდება, რომ ის საღამოს იმართებოდა. საპასექო კრავი ორ საღამოს შორის უნდა დაკლულიყო მზის ჩასვლის შემდეგ, ისე რომ კრავის დაკვლა გამხდარიყო გასული დღის ბოლო ეტაპი და ახალი დღის დასაწყისი. დღეთა ებრაული ათვლის თანახმად ეს დრო მზის ჩასვლის შემდეგ იწყებოდა.

  იმ მომენტისთვის, როდესაც საპასექო საკვები მომზადებული და მირთმეული იყო, უკვე გვიანი საღამო დგებოდა. პასექის მირთმევის შემდეგ (რაც ძველ აღთქმაშიც მღვდელმსახურებას წარმოადგენს) უფალმა იესომ უფლის სერობა დაადგინა. ის უფრო ადრე ვერ დადგინდებოდა, რადგან უფლის სერობამ პასექი ჩაანაცვლა; შესაბამისად, ორივე მღვდელმსახურება, რომლებიც ბუნებით ერთმანეთს ჰგვანან, ერთდროულად ვერ მოხდებოდა. გარდა ამისა, უფლის სერობა ვერც გვიან იქნებოდა დადგენილი, იმიტომ რომ უფალი იესო ქრისტე იმავე ღამით იქნა შეპყრობილი და მომდევნო დღეს მოკლული».

  რთული არაა იმის მიხვედრა, რომ იესომ, ჯერ მოციქულებთან ერთად იუდაური პასექის აღნიშვნით, შემდეგ კი იმავე საღამოს გახსენების საღამოს შემოღებით (და იმავე პასექს სიკვდილით), იმის ზუსტი თარიღი წარმოადგინა, თუ როდის უნდა შეკრებილიყვნენ მის აღსანიშნად შემდგომ მისი მოწაფეები. ებრაელები პასექს წელიწადში მხოლოდ ერთხელ აღნიშნავდნენ. ამიტომ გახსენების საღამოც წელიწადში ერთხელ უნდა აღენიშნათ ქრისტიანებს – მაშინ, როდესაც თვითონ იესომ აღნიშნა მოციქულებთან ერთად. 

  ამ ყველაფრის დამატებითი მტკიცებულების სახით ჟღერს პავლეს სიტყვები, რომელმაც ქრისტეს შესახებ დაწერა, რომ ის არის «ჩვენი პასექი» (1 კორინთელები 5:7). ეს სიტყვები საპასექო კრავს შეგვახსენებენ, რომელსაც ებრაელები ტრადიციულად სწირავდნენ 14 ნისანის დღეს. ჯერ კიდევ თავისი მიწიერი მსახურების დროს, როდესაც «ახლოვდებოდა პასექი, იუდეველთა დღესასწაული», იესომ, იმ პასექზე დაკლული კრავის წინასახეობაზე აქცენტის გაკეთებით, თქვა: «ვინც ჭამს ჩემს ხორცს და სვამს ჩემს სისხლს, ექნება საუკუნო სიცოცხლე, და აღვადგენ მას უკანასკნელ დღეს. რადგანაც ჩემი ხორცი არის ჭეშმარიტი საჭმელი და ჩემი სისხლი არის ჭეშმარიტი სასმელი» (იოანე 6:4,54,55). ამიტომ გასაკვირი არ არის, რომ ბიბლია იესოს «ღვთის კრავს» უწოდებს (იოანე 1:29; საქმეები 8:32; გამოცხადება 5:12,13; 14:1,5). ღვთის ძის მსხვერპლი გახდა ყველაზე დიდი საპასექო მსხვერპლი, რომელმაც კაცობრიობას საუკეთესო ხსნისკენ გაუხსნა გზა! ფაქტობრივად, უფლის გახსენების საღამო ყოველწლიურად აღნიშნული პასექის შემცვლელს წარმოადგენდა. 

  «ამგვარად, ახალაღთქმისეული უფლის სერობა ისტორიულად დაკავშირებულია და ძველაღთქმისეული პასექიდან წამოვიდა. მან ამ რიტუალის მესიანური აზრი გამოაჩინა, როდესაც ძველი პირველსახის ბორკილები მოიცილა, თუმცა მასთან მრავალი პარალელი შეინარჩუნა, - წერს ს.ვ. სანნიკოვი სტატიაში «უფლის სერობა». - ამგვარად, ძველაღთქმისეული პასექი, რომელსაც იუდეველები წლიდან-წლამდე აღნიშნავდნენ, ისრაელი ერის ეგვიპტის ტყვეობიდან გამოსვლის შეხსენებას წარმოადგენდა. ახალაღთქმისეული უფლის სერობა კი იესო ქრისტეს გახსენებად იქცა, ღვთის ჭეშმარიტი ერის ბელადის, რომელმაც თავისიანები ცოდვისა და ხრწნილების მონობიდან დაიხსნა. უმწიკვლო საპასექო კრავები, რომლებსაც წლიდან-წლამდე სწირავდნენ და საღამო ხანს ჭამდნენ, იუდეველების მზერას უკან, იმ კრავებისკენ მიაპყრობდა, რომლებიც ეგვიპტიდან გამოსვლის ღამეს იქნა დაკლული, და რომლებმაც თითქოსდა საკუთარ თავებზე აიღეს ცოდვა და ჩავლილი მმუსვრელი-ანგელოზის სასჯელი. ამავდროულად ძალიან ცოტა იუდეველს ესმოდა, რომ ეს კრავები მზერას წინაც მიაპყრობდნენ – ჭეშმარიტი კრავისკენ, რომელიც საკუთარ თავზე აიღებდა ქვეყნიერების ცოდვას და ყველა ადამიანისთვის იქნებოდა დაკლული. დღეს, - ეს კაცობრიობის ისტორიული წარსულია, ამიტომ მოც. პავლემ საზეიმოდ განაცხადა: "ჩვენი პასექი, ქრისტე, ჩვენთვის დაიკლა" (1 კორინთელები 5.7), ამიტომ ახალაღთქმისეული უფლის სერობა, რომელსაც ქრისტიანები აღასრულებენ, წარმოადგენს თითოეული ჩვენთაგანისთვის შეწირული უფალი იესო ქრისტეს სიკვდილის ხმამაღლა გამოცხადებას. ასე გახდა ნათელი ძველაღთქმისეული პასექის მესიანური აზრი. […] ამ წინასახეობების ჩამონათვალი შეგვიძლია დაუსრულებლად გავაგრძელოთ... და ეს ყველაფერი იმის მტკიცებულება იქნება, რომ ძველაღთქმისეული პასექი იყო მხოლოდ ჩრდილი, რომელსაც ათასხუთასი წლის განმავლობაში ჰფენდა ისრაელ ერს ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს უფლის სერობა». 

  მოცემული ფაქტების გათვალისწინებით, ლოგიკური იქნება დავასკვნათ, რომ უფლის გახსენების საღამოს ყოველწლიურ თარიღს ის თარიღი წარმოადგენს, რომელიც ებრაული კალენდრის 14 ნისანს შეესაბამება. დღეს, როდესაც იესომ თავისი გახსენების საღამო დაადგინა და საპასექო კრავის სახით მოკვდა. 

  კიდევ ერთი მაგალითი, რომელიც იესოს სამსხვერპლო სიკვდილის წინასახეობას ემსახურება, მოციქულ პავლეს ებრაელების 9:25,26-ში მოჰყავს. ბიბლიის ამ მუხლებში ჩვენ ვკითხულობთ: «მას მრავალჯერ არ მოუწევს თავის შეწირვა მღვდელმთავრისგან განსხვავებით, რომელსაც ყოველწლიურად შეაქვს წმინდათაწმინდაში სისხლი, თუმცა არა საკუთარი… ახლა კი ერთხელ გამოცხადდა ამ წყობის დასასრულის ჟამს, რათა საკუთარი თავის შეწირვით ბოლო მოეღო ცოდვისთვის». 

  ამ ყველაფრით პავლემ ღვთის ძის სიკვდილი სხვა მნიშვნელოვან იუდაურ დღესასწაულთან – გამოსყიდვის დღესთან დააკავშირა. იესოს მსხვერპლი ისევე, როგორც პასექის შემთხვევაში, იმ მსხვერპლს ცვლიდა, რომელსაც გამოსყიდვის დღეს სწირავდნენ. ვინაიდან ებრაელები ამ დღესასწაულსაც წელიწადში მხოლოდ ერთხელ აღნიშნავდნენ, უფლის გახსენების საღამოც წელიწადში მხოლოდ ერთხელ უნდა აღინიშნოს.  

 გახსენების საღამოს ჩატარების თარიღი აღმოსავლეთის ადრეულ ეკლესიებში


  იმ ისტორიული ცნობების თანახმად, რომლებმაც ჩვენამდე მოაღწია, მცირე აზიის აღმოსავლური ქრისტიანული კრებები, რომელთა რიცხვშიც, ბუნებრივია, ყველაზე პირველი, იერუსალიმის სამოციქულო ეკლესიაც შედიოდა, თავდაპირველად უფლის გახსენების საღამოს ყოველი წლის 14 ნისანს აღნიშნავდა. ეს თავისებურება იმდენად დამახასიათებელი იყო ადრეული ქრისტიანებისთვის, რომ მათ «კვარტოდეციმანებს» ეძახოდნენ (ანუ «თოთხმეტიანელებს», ლათინური სიტყვიდან «quartodecimans»).

  აი ამის შესახებ რას ამბობენ ისტორიკოსები. 

  «მეცნიერები თითქმის ერთსულოვნები არიან იმაში, რომ როგორც მინიმუმ ქრისტეს სიკვდილიდან ასი წლის მანძილზე პასექი აღინიშნებოდა არა აღდგომის კვირა დღეს (როგორც ქრისტეს აღდგომის დღესასწაული), არამედ ნისანის თვის მე-14 დღეს (კვირის დღის მიუხედავად), რათა ქრისტეს ტანჯვა, გამომსყიდველური მსხვერპლი და მკვდრეთით აღდგომა განედიდებინათ» (სემუელ ბაკკიოკკი, ენდრიუსის თეოლოგიური უნივერსიტეტის პროფესორი, ფილოსოფიის დოქტორი). 

  «მცირე აზიაში ქრისტიანებს კვარტოდეციმანებს [«თოთხმეტიანელებს»] ეძახოდნენ. სახელწოდება მომდინარეობდა მათი ჩვეულებიდან, რომ აღდგომა [უფლის სერობა] ყოველთვის 14 ნისანს აღენიშნათ» («The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge», ტომი IV, გვ. 44). 

  ვ.ფ. ჰულაპი განმარტავს, რომ «ყველაზე ძველ ლიტურგიულ წეს-ჩვეულებას ქრისტიანების მიერ აღდგომის 14 ნისანს აღნიშვნა იყო, ანუ ზუსტად იმავე დღეს, როდესაც იუდეველები აღნიშნავდნენ თავის დღესასწაულს. ამ პრაქტიკას დიდი ხნის განმავლობაში მისდევდნენ რომის პროვინცია ასიაში მცხოვრები ქრისტიანები, რომლებმაც მეცნიერებაში სახელწოდება თოთხმეტიანელები მიიღეს (სიტყვიდან "თოთხმეტი", ანუ მთვარის თვის მე-14 დღე)» («კალენდრისა და პასქალიის რეფორმა: ისტორია და თანამედროვეობა»). 

  «წესი, რომელიც აზიის კვარტოდეციმანურ ეკლესიებში იქნა მიღებული, იმას დაემთხვა, რომელიც იერუსალიმის ეკლესიაში არსებობდა. II საუკუნეში ეს ეკლესიები თავისი აღდგომის დროს, 14 ნისანს, იმ გამოსასყიდს ზეიმობდნენ, რომელიც ქრისტეს სიკვდილის წყალობით გახდა შესაძლებელი» («Studia Patristica», ტომი V, 1962, გვ.8). 

  იმ წესჩვეულებასთან დაკავშირებით, რომელიც II საუკუნეში არსებობდა, ისტორიკოსი ჯონ ლორენს ფონ მოსჰაიმი წერს: «მცირე აზიის ქრისტიანები მიჩვეულნი იყვნენ ამ წმინდა დღესასწაულის, რომელიც უფლის სერობის დადგენასთან და იესო ქრისტეს სიკვდილთან იყო დაკავშირებული, ზუსტად იგივე დროს აღნიშვნას, როდესაც ებრაელები თავის საპასექო კრავს ჭამდნენ, კერძოდ კი პირველი თვის [ნისანის] მეთოთხმეტე დღის საღამოს. ...მათ მიაჩნდათ, რომ მათთვის ქრისტეს მაგალითი — კანონი იყო». 

  მაკლინტონი და სტრონგი გვატყობინებენ: «მცირე აზიის ეკლესიები უფლის სიკვდილის დღეს იმ დღეს აღნიშნავდნენ, რომელიც ნისანის თვის მე-14 დღეს შეესაბამებოდა, იმ დღეს, როდესაც, მთელი ადრეული ეკლესიის მტკიცებულების თანახმად, ჯვარცმა მოხდა». 

  ისტორიკოსი ამბროჯიო დონინი ასევე წერს, რომ «მცირე აზიის ქრისტიანები ებრაელებთან ერთად აღნიშნავდნენ [სერობას], ნისანის თვის მეთოთხმეტე დღეს» («ქრისტიანობის სათავეებთან», თავი 5, გვ.149). 

  «მცირე აზიის ეკლესიებში აღდგომის აღნიშვნის დღეს მეცნიერების უმრავლესობა ერთნაირად ადგენს. ყველა წყარო 14 ნისანზე საუბრობს… თეოდორიტე პირდაპირ საუბრობს თოთხმეტიანელებზე, რომ ისინი, სახარების დამწერ იოანეზე დაყრდნობით, მთვარის მე-14 დღეს "ზეიმობენ" (მხსნელის) ტანჯვის ხსოვნას» (ვასილი ბოლოტოვი «ეკლესიის ისტორია», თავი «როგორი იყო აღდგომის აღნიშვნის სავარაუდო წესი პირველ ქრისტიანებთან»). 

  ასევე ყურადღებას იმსახურებს სასულიერო აკადემიის პროფესორის, ნ. უსპენსკის მოსაზრებაც. ის წერს, რომ «მოციქულთა დროის ქრისტიანები საკუთარ ღვთისმსახურებას იუდეველთა იმავე ღვთისმოსაწონ ტრადიციებზე და ამ ტრადიციებთან დაკავშირებულ ძველაღთქმისეულ წერილებზე აფუძნებდნენ, რომლებსაც…თავად იესო ქრისტე იცავდა. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ პირველი ქრისტიანული წმინდა წიგნები უფლის ამაღლებიდან დაახლოებით 20 წლის შემდეგ გამოჩნდა, მაშინ როდესაც უფლის სერობა მოციქულებზე წმინდა სულის გადმოსვლის დღიდან აღინიშნებოდა. ჩვენ ჭეშმარიტებასთან ახლოს ვიქნებით, თუ დავუშვებთ, რომ მოციქულები და მათი ახლო თაობის ქრისტიანები, უფლის სერობის აღნიშვნისას, თავად უფლის მაგალითს ჰბაძავდნენ» (ნ. უსპენსკი «საიდუმლო სერობა და უფლის ტრაპეზი», მოსკოვის საპატრიარქოს ჟურნალი, 1967 წ., №3).   

II საუკუნე - გახსენების საღამოს თარიღის დადგენის დასავლური «რეფორმა»


  თუმცა, მიუხედავად თვითონ იესოს და მოციქულების ტრადიციისა, უკვე II საუკუნის პირველ ნახევარში აზიის საზღვრებს გარეთ მდებარე მრავალ «ქრისტიანულ» თემში იმის მოსაზრება გაჩნდა, რომ გახსენების საღამოს თარიღის შეცვლა აუცილებელი იყო. მღვდელი ა. სკოჟენიკინის სიტყვების თანახმად «თავიდან თუ აღდგომას ისე უყურებდნენ, როგორც მხსნელის სიკვდილის სამახსოვრო მარხვას, რომელიც ებრაული პასექის დროს მოკვდა, ცოტა ხნის შემდეგ მასთან ქრისტეს მკვდრეთით აღდგომის სასიხარულო მოგონების დაკავშირებაც დაიწყეს და ის კვირა დღეს დაუკავშირეს და არა კვირის ნებისმიერ დღეს, რომელსაც ებრაული პასექი ემთხვეოდა, განსაკუთრებით კი ეს დასავლეთის ეკლესიაში იყო შესამჩნევი» («წმინდა აღდგომის აღნიშვნა», მოსკოვის საპატრიარქოს ჟურნალი, 1966. No 4. გვ.52-56).

  ასევე ვ.ფ. ჰულაპიც, აღმოსავლეთის ეკლესიების მიერ გახსენების საღამოს 14 ნისანს აღნიშვნის თავდაპირველი ჩვეულების აღწერის შემდეგ, აღნიშნავს: «დანარჩენ ეკლესიაში კი პირველი მნიშვნელოვანი სააღდგომო "რეფორმა" იქნა ჩატარებული: აღდგომის დღესასწაულის აღნიშვნა 14 ნისანის შემდგომ პირველ კვირა დღეს გადაწყდა…, თუმცა მსგავსი სიტუაცია მორწმუნეთა შორის ცდუნებას წარმოშობდა» («კალენდრისა და პასქალიის რეფორმა: ისტორია და თანამედროვეობა»). 

ბუნებრივია, რომ ერთხელ გამიზნული ასეთი განსხვავება თანდათანობით სულ უფრო აშკარა ხდებოდა, რისი წყალობითაც ხელსაყრელ ნიადაგს ქმნიდა მომავალი ძვრებისთვის. 

  ერლ ე. კერნსი წერს, რომ «დავები იმის შესახებ, თუ როდის უნდა აღნიშნულიყო აღდგომა, დაახლოებით II საუკუნის შუა პერიოდში დაიწყო. აღმოსავლეთის ეკლესიას მიაჩნდა, რომ აღდგომა იუდაური კალენდრის 14 ნისანს უნდა აღნიშნულიყო, კვირის დღისგან დამოუკიდებლად» («ქრისტიანობის გზებით», თავი 8, განყოფილება დავები აღდგომასთან დაკავშირებით).

  იგივე საკითხის განხილვისას, ჯეიმს ნორტი, ავტორი წიგნისა «ეკლესიის ისტორია», შემდეგს წერს: «მრავალი ქრისტიანი, განსაკუთრებით II საუკუნის მცირე აზიაში, აღდგომის აღნიშვნას ებრაული კალენდრის შესაბამისად აგრძელებდნენ – ებრაული ნისანის თვის მეთოთხმეტე დღეს, რაც მას ებრაული პასექის აღნიშვნას აბავდა. დანარჩენ ქრისტიანებს მიაჩნდათ, რომ აღდგომა კვირა დღეს უნდა დამთხვეოდა, ამიტომ ისინი მას იმ კვირა დღეს აღნიშნავდნენ, რომელიც 14 ნისანს მოსდევდა. იმ ქრისტიანებს კი, რომლებიც აღდგომას უშუალოდ ნისანის მე-14 დღესთან აბავდნენ, «კვარტოდეციმანები» («თოთხმეტიანელები») შეარქვეს» («ეკლესიის ისტორია», თავი 5. ადრეული ეკლესიის საღვთისმეტყველო პრობლემები).

  ასეთი სახით, დასავლურ ეკლესიებში ყველაზე პოპულარული გახსენების საღამოს (აღდგომის) აღნიშვნა კვირა დღეს ხდებოდა. რა გახდა ასეთი «მოდერნიზმის» მიზეზი? 

  როგორც ცნობილია, ებრაელებთან დღე-ღამის ათვლა საღამოს (დაახლოებით 18 საათზე) იწყებოდა და მეორე საღამოს იმავე დროს მთავრდებოდა. იესოს სიკვდილის კონკრეტული დღე, 33 წლის 14 ნისანი, ხუთშაბათიდან პარასკევს ემთხვეოდა. ბიბლიის თანახმად, ღვთის ძე სამის დღის შემდეგ აღდგა – კვირას დღის დილით. ზოგიერთი პირების აზრით, იესოს სიკვდილის აღნიშვნა გაცილებით «სასიხარულო» დღესასწაულით უნდა შეცვლილიყო. ასე რომ, იესოს მკვდრეთით აღდგომის აღნიშვნის პოპულარიზება დაიწყო, ანუ იმ მოვლენის, რომლის აღნიშვნაც უფალს არ დაუვალებია. ამ მიზეზის გამო ქრისტიანულ კრებაში სულ უფრო მეტად შეაღწია ახალი დღესასწაულის აღნიშვნის შესახებ მოსაზრებამ. ყველაზე მეტად ამან გამოვლინება რომის ეკლესიაში ჰპოვა, რომელმაც კალენდარული აღდგომის ახლადგაჩენილი ტრადიცია მიიღო. 

  განსაკუთრებით ძლიერ ეს უთანხმოებები მაშინ დაიძაბა, როდესაც «რომში მცირეაზიელების მნიშვნელოვანი რიცხვი გადავიდა: [გახსენების საღამოს] აღნიშვნასთან დაკავშირებული განსხვავებები მაშინვე შესამჩნევი გახდა, ამიტომ ახალმოსახლეებს ამაზე მიუთითეს» (სტუარტ ჯ. ჰოლი «ადრეული ეკლესიის სწავლება და ცხოვრება», გვ.101). 

«მღელვარება 120 წელს მოხდა, როდესაც რომში ბევრი კვარტოდეციმანი აღმოჩნდა – წერს ჯეიმს ნორტი. – ისინი ებრაული პასექის დროს მარხულობდნენ, შემდეგ კი აღნიშნავდნენ; რომაელები კი მარხვას კვირა დღემდე აგრძელებდნენ».

  ლუი დუშენი, რომელიც ამავე საკითხს ეხება, აღნიშნავს, რომ ეს «უთანხმოება საკმაოდ აშკარა იყო. რომში მას უკვე ტრაიანესა და ადრიანეს დროს აცნობიერებდნენ. იმ დროს იქ უკვე დიდი რაოდენობით აზიელი იმყოფებოდა; ჯერ კიდევ პაპები სიქტუსი და ტელესფორუსი ხედავდნენ ყოველწლიურად, რომ ისინი აღდგომას ებრაელებთან ერთად აღნიშნავდნენ ერთ დღეს. აზიელები აცხადებდნენ, რომ ისინი სწორად მოქმედებდნენ» («ადრეული ეკლესიის ისტორია», თავი XVI. აღდგომის აღნიშვნის საკითხი»).

  «ახ.წ. II საუკუნეში და მოგვიანებით სერიოზული დავები იმართებოდა ქრისტიანული აღდგომის აღნიშვნის თარიღთან დაკავშირებით. მცირე აზიის ეკლესიები დიდი ხნის განმავლობაში მისდევდნენ დღეების გამოთვლის სისტემას, რომლის თანახმადაც აღდგომა ყოველთვის ნისანის თვის მეთოთხმეტე დღეს აღინიშნებოდა, ხოლო რომის ეკლესიისა და სხვა ქვეყნების მიერ მიღებული კალენდრის თანახმად, წლიდან-წლამდე ქრისტეს ტანჯვის გახსენების დღე პარასკევს ემთხვეოდა, მისი აღდგომა კი – კვირა დღეს. უპირატესობა მეორე დღესასწაულს ენიჭებოდა». («ახალი ბიბლიური ლექსიკონი. ნაწილი 2. ბიბლიური რეალიები». სანქტ-პეტერბურგი. გამომცემლობა «Мирт». 2001 წ. / «New Bible Dictionary». Inter-Varsity Press, Leicester, England. Intervarsity Press, Downers Grove, Illinois, 1962).

  წარმოქმნილი პრობლემის მოსაგვარებლად დაახლოებით 155 წელს იერუსალიმის და მთელი მცირე აზიის კრებებმა, რომლებიც უფლის გახსენების საღამოს თავდაპირველად დადგენილ თარიღს (14 ნისანს) მისდევდნენ, რომში თავისი წარმომადგენელი გაგზავნეს – ცნობილი სმირნელი ეპისკოპოსი პოლიკარპე. აი რას წერს მის შესახებ IV საუკუნის საეკლესიო ისტორიკოსი ევსები, სხვა ცნობილი ქრისტიანი მოღვაწის, ირინეოს ლიონელის წერილზე დაყრდნობით: «პოლიკარპე არა მხოლოდ მოციქულების დარიგებებს ისმენდა და მათ უმრავლესობასთან ჰქონდა ურთიერთობა, ვისაც უფალი ჰყავდა ნანახი, არამედ ასიაში სმირნის ეკლესიის ეპისკოპოსადაც მოციქულების მიერ იქნა დადგენილი. ჩვენ ის ადრე სიჭაბუკეში ვნახეთ (მან დიდხანს იცოცხლა და ღრმად მოხუცებული მოკვდა, ქრისტესთვის იტანჯა); ის ყოველთვის იმას ასწავლიდა, რაც მას მოციქულებისგან ჰქონდა ნასწავლი, რასაც ეკლესია გადასცემს და რაც ჭეშმარიტებაა» («საეკლესიო ისტორია», წიგნი 4, პ.14).

  თუმცა რომში შეკრებილი ეპისკოპოსები მაინც ვერ შეთანხმდნენ. როგორც თავის «ბიბლიურ ცნობარში» ჰენრი ჰელეი შენიშნავს «ანიკეტუსი, რომის ეპისკოპოსი (154-168), პოლიკარპეზე, სმირნის ეპისკოპოსზე ცდილობდა ზემოქმედების მოხდენას, რათა აღდგომის [უფლის სერობის] აღნიშვნის დღე შეეცვალა, თუმცა პოლიკარპემ დათმობაზე წასვლაზე უარი თქვა» (თავი «ეკლესიის ისტორია», განყოფილება «რომის დესპოტური პოლიტიკის დასაწყისი»; გვ.773). 

ევსების სიტყვების თანახმად «ვერც ანიკეტუსმა მოახერხა პოლიკარპეს დარწმუნება ის მიეტოვებინა, რასაც ყოველთვის იცავდნენ იოანე, ჩვენი უფლის მოწაფე, და დანარჩენი მოციქულები, რომლებთანაც პოლიკარპეს ჰქონდა ურთიერთობა; ვერც პოლიკარპემ დაარწმუნა ანიკეტუსი, რომელიც ამბობდა, რომ ის ვალდებული იყო თავისი წინამორბედების წეს-ჩვეულებები დაეცვა» («საეკლესიო ისტორია»; 5,24). ამ ცნობიდან საკმაოდ ნათლად ჩანს, რომ უკვე იმ დროს რომაელი «ქრისტიანები» უფრო მეტად თავისი წინამორბედი ავტორიტეტული მოღვაწეების წეს-ჩვეულებებს ეყრდნობოდნენ, ვიდრე იესო ქრისტეს მოციქულების მითითებებს. 

  დაახლოებით 190 წელს რომის ეპისკოპოსი ვიღაც ვიქტორი გახდა. მისი სურვილი იყო, რომ სერობა ყველა დანარჩენ ეკლესიებსაც კვირა დღეს აღენიშნათ და არა 14 ნისანს. ბუნებრივია, რომ იერუსალიმის და მცირე აზიის კრებები მის სიაში პირველ ადგილზე იდგნენ. მცირეაზიულმა კრებებმა, რომლებსაც პოლიკარპე სმირნელი წარმოადგენდა, უარი თქვეს რომის სურვილს დაჰყოლოდნენ. როგორც ევსები გვატყობინებს, პოლიკარპემ შემდეგი რამ უპასუხა: «ჩვენ მკაცრად ვიცავთ ამ დღესასწაულს, არც არაფერს ვუმატებთ და არც არაფერს ვაკლებთ». მრავალ ცნობილ მსახურებზე, მათ შორის ფილიპე და იოანე მოციქულებზე დაყრდნობით, პოლიკარპემ თქვა: «ყველა მათგანი უფლის სერობას მეთოთხმეტე დღეს (მთვარის თვის) აღნიშნავდა სახარების თანახმად, არაფერს უხვევდნენ და რწმენის წესს მისდევდნენ. ამიტომ მეც, პოლიკარპე, თქვენს შორის უმცირესიც, ასე ვიქცევი… მე, ძმებო, სამოცი წელი ვიცხოვრე უფალში, ურთიერთობა მქონდა ძმებთან მთელ მსოფლიოში, ყველა წმინდა წერილი წაკითხული მაქვს და არავითარ მუქარას არ შევუშინდები, რადგან ჩემზე დიდებმა თქვეს: “ღმერთს უფრო მეტად უნდა ვემორჩილებოდეთ, ვიდრე ადამიანებს» (ევსები კესარიელი «საეკლესიო ისტორია»; 5,24). 

ასეთი პასუხით უკმაყოფილო ვიქტორმა «ყველა მცირეაზიული ეკლესიები განკვეთა, ყველა იმ ეკლესიებში კი, რომლებიც მის მოსაზრებას ეთანხმებოდნენ, წერილები გაგზავნა მოთხოვნით, რომ მათთან არაფერი ჰქონოდათ საერთო». თუმცა «ასეთმა უხეშმა და მკვეთრმა ქმედებებმა უკმაყოფილება გამოიწვია ყველა მოაზროვნე და გულწრფელ ადამიანში მისივე პარტიაში, ამიტომ ზოგიერთებმა მაშინვე წერილები გაუგზავნეს მას რჩევით... შეენარჩუნებინა სიყვარული, ერთობა და მშვიდობა» (ბინგამი «ქრისტიანული ეკლესიის ისტორია»; 20,5).

  ჯეიმს ნორტი აღმოსავლური ეკლესიების რეაქციას ასეთ კომენტარს უკეთებს: «პოლიკარპე, ეფესოელი ეპისკოპოსი, პროტესტს გამოთქვავდა, რადგან, მისი აზრით, ვიქტორს მცირე აზიის ეკლესიების განკვეთის არც უფლება ჰქონდა და არც ძალა, იმიტომ რომ ისინი მჭიდროდ იყვნენ დაკავშირებულნი სამოციქულო ტრადიციებთან» («ეკლესიის ისტორია», თავი 5. ადრეული ეკლესიის საღვთისმეტყველო პრობლემები).

  ჰენრი ჰელეიც ეხება ამ სიტუაციას, როდესაც გვატყობინებს, რომ «ვიქტორ I (190-202) აღმოსავლეთ ეკლესიებს განკვეთით ემუქრებოდა აღდგომის 14 ნისანს აღნიშვნისთვის. პოლიკარპემ, ეფესოელმა ეპისკოპოსმა, უპასუხა, რომ მას ვიქტორის მუქარის არ ეშინოდა… ლიონელმა ირინეოსმა, თუმცა დასავლელი ეპისკოპოსი იყო და აღდგომის აღნიშვნის დასავლურ თვალსაზრისს უჭერდა მხარს, ანუ კვირის დღეს, თვის დღის ნაცვლად, - ვიქტორს საყვედური გამოუცხადა აღმოსავლურ ეკლესიებში დიქტატორობის მცდელობისთვის» («ბიბლიური ცნობარი». თავი «ეკლესიის ისტორია», განყოფილება «რომაული დესპოტური პოლიტიკის დასაწყისი»; გვ.773).

  თავის მხრივ სტუარტ ჯ. ჰოლიც ახსენებს ირინეოსს, «რომელიც თოთხმეტიანელების წეს-ჩვეულებას სწორად მიიჩნევდა და ღრმა პატივს სცემდა პოლიკარპეს, თუმცა ამავდროულად თავს ვალდებულად მიიჩნევდა, რომ მხარი რომისთვის დაეჭირა» («ადრეული ეკლესიის სწავლება და ცხოვრება», გვ.101). 

 თუმცა დროთა განმავლობაში მცირე აზიის კრებები პრაქტიკულად ერთადერთნი დარჩნენ, ვინც სამოციქულო ტრადიციის თანახმად გახსენების საღამოს 14 ნისანს აღნიშნავდნენ. სხვა ტერიტორიის თემებში ამ მოვლენის აღნიშვნასთან დაკავშირებული სხვა შეხედულებებიც გამოიყენებოდა პრაქტიკაში. რიგ ეკლესიებში (მაგალითად, ალექსანდრიის) გახსენების საღამოს რამოდენიმე დღის განმავლობაში აღნიშნავდნენ, 14 ნისანით დაწყებული და უახლოესი კვირა დღით დამთავრებული. სხვა ეკლესიებში – გახსენების საღამოს რომაული წესით, კვირა დღეს აღნიშნავდნენ. როგორც ლუი დუშენი ამბობს, გახსენების საღამოს აღნიშვნის თარიღთან დაკავშირებული ცვლილებები, ნაყოფიერი ნიადაგი აღმოჩნდა «დავების გაჩენისთვის, რაც მოხდა კიდეც, თვითონ აზიელებს შორისაც კი. ლაოდიკიის კრება 167 წელს მღელვარებამ მოიცვა აღდგომის აღნიშვნასთან დაკავშირებით წამოჭრილი დავის გამო. ამის შესახებ მელიტონ სარდელი და აპოლინარი იერაპოლელი წერდნენ. ორივე მათგანი 14 ნისანის მომხრეები, თოთხმეტიანელები იყვნენ. ჩვენ ზუსტად არ ვიცით, თუ რაში მდგომარეობდა ლაოდიკიის დავა» («უძველესი ეკლესიის ისტორია», თავი XVI. აღდგომის აღნიშვნის საკითხი»). 

  დასავლეთის და აღმოსავლეთის დაპირისპირება არ წყდებოდა. მაგალითად, 314 წელს არლეში (საფრანგეთი) მოწვეულ სინოდზე კვლავ იყო იმის მცდელობა გატარებული, რომ ყველა თემი ეიძულებინათ გახსენების საღამოს აღნიშვნის რომში მიღებული წესისთვის დაეჭირათ მხარი და ნებისმიერი სხვა ვარიანტები უარეყოთ. თუმცა, მიუხედავად მათზე მოხდენილი დიდი ზეგავლენისა, კვარტოდეციმანები დათმობაზე არ წავიდნენ.

  თუმცა მალევე წარმართმა იმპერატორმა კონსტანტინემ, რომელმაც 325 წელს მსოფლიო საეკლესიო კრება მოიწვია, ყველა თეოლოგიური დაპირისპირებების ერთი ხელის მოსმით გადაწყვეტა გადაწყვიტა. იმ კრებაზე სხვა გადაწყვეტილებების გარდა მიღებული იქნა კიდევ ერთი გადაწყვეტილებაც, რომლის თანახმადაც მცირე აზიის ყველა ქრისტიანული კრება ვალდებული იყო გახსენების საღამოს აღნიშვნის რომაული წესი მიეღო. როგორც სტუარტ ჯ. ჰოლი აღნიშნავს, «კონსტანტინემ პირადად მისწერა სირიის ეკლესიებს და წეს-ჩვეულების გადახედვა სთხოვა, ამის შემდეგ მათ მალევე თქვეს უარი ძველ სააღდგომო ტრადიციებზე» («ადრეული ეკლესიის სწავლება და ცხოვრება», გვ.176).   

ანტისემიტიზმი, როგორც 14 ნისანის მიუღებლობის მიზეზი



  იუდაიზმისა და იმ ყველაფრის მიუღებლობა, რაც მასთან იყო დაკავშირებული, «ქრისტიანული» ეკლესიის მიერ გახსენების საღამოს ბიბლიური თარიღის - 14 ნისანის, უარყოფის კიდევ ერთი მიზეზი იყო. მორწმუნეებს შორის სულ უფრო იზრდებოდა მათი რიცხვი, ვისაც მთელი გულით სურდა იმ ყველაფრისგან თავის შორს დაჭერა, რასაც ებრაულ ტრადიციებთან ჰქონდა რაიმე საერთო. გასაგებია, რომ ასეთი პიროვნებები იუდაიზმის ისეთ ცნობილ დღესასწაულს, როგორიც პასექი იყო და რომელიც უფლის გახსენების საღამომ ჩაანაცვლა, ისე უყურებდნენ, როგორც ქრისტიანებისთვის რაღაც დაუშვებელს. ხოლო იმისთვის, რომ ებრაელებთან ერთად არ ედღესასწაულათ ერთი და იმავე დღეს, სხვა თარიღის არჩევა იყო საჭირო. ამ გარემოებიდან გამომდინარე, 14 ნისანს ქრისტეს სიკვდილის აღნიშვნის ჩანაცვლება კვირის უახლოეს კალენდარულ დღეს ქრისტეს აღდგომით, სიტუაციიდან მშვენიერ გამოსავალს წარმოადგენდა. 

  ამგვარ ანტიებრაულ განწყობილებებს ხელი რიგმა ისტორიულმა მოვლენებმა შეუწყო.

  იერუსალიმის ქრისტიანული თემი ასი წლის განმავლობაში (I ასწლეულის 30-იანი წლებიდან II ასწლეულის 30-იან წლებამდე) «ეკლესიის წიაღის» უდავო ავტორიტეტით სარგებლობდა იმ დროის სხვა ეკლესიების თვალში. ეს გასაგებიც იყო. იერუსალიმი წარმოადგენდა იმ ქალაქს, რომელშიც პირველი ქრისტიანული კრება ჩამოყალიბდა (საქმეები 1:4,12; 4:5; 5:28). იერუსალიმში მდებარეობდა მოციქულებისა და უხუცესების საბჭო, რომელიც იმ მნიშვნელოვან საკითხებს წყვეტდა, რომლებიც რომის სხვა ტერიტორიებზე არსებულ ქრისტიანულ თემებს აღელვებდათ (საქმეები 15:1-3,6). «იერუსალიმელ მოციქულთა და უხუცესთა მიერ დადგენილი წესები» კი, როგორც ბიბლია ამბობს, ყველა კრებას უნდა «დაეცვა» (საქმეები 15:22,23; 16:4,5). სასიხარულო ცნობა იუდეის საზღვრებს ებრაელი ქრისტიანების წყალობით გასცდა (საქმეები 1:1,4; გალატელები 1:15-17; 2:7-9). ბოლოს და ბოლოს, ყველა მოციქული ეროვნებით ებრაელი და იუდაიზმიდან გამოსული იყო (გალატელები 1:13,14; 2:15). ფაქტობრივად, იერუსალიმი ყველა გაგებით ფლობდა, ასე ვთქვათ, პირველი ქრისტიანული ქალაქის სტატუსს ამ სიტყვის ყველანაირი გაგებით. 

  თუმცა უკანასკნელი მოციქულების სიკვდილის შემდეგ, ჯერ კიდევ პირველ საუკუნეში ჩამოყალიბებულმა ამ წყობამ სერიოზული ცვლილებები განიცადა. ამის პირველმიზეზი იყო არა ქრისტიანული რწმენა, არამედ, რაც არ უნდა უცნაური იყოს, თავად იუდეაში მომხდარი პოლიტიკური მოვლენები. 132-135 წლებში წამოწყებული იუდეველების აჯანყება რომის ბატონობის წინააღმდეგ, რომელსაც სათავეში სიმონ ბარ-კოჰბი ედგა, აჯანყებულების მარცხითა და იერუსალიმის სრული განადგურებით დასრულდა. იმპერატორი ადრიანეს ბრძანებით იუდეველებს იმ ადგილთან მიახლოებაც კი აეკრძალათ, სადაც ოდესღაც მათი ქალაქი იდგა, თავად იუდეა კი რომის პროვინციას იქნა მიერთებული. 

  ეკლესიის ისტორიკოსი ევსები იერუსალიმის კრების ეპისკოპოსებზე წერდა: «ყველა მათგანი ძირძველი ებრაელი იყო და ქრისტეს სწავლება გულწრფელად მიიღეს, ასე რომ იმ ხალხმა, რომელთაც ამ ყველაფრის გაეგებოდათ, ისინი საეპისკოპოსო მსახურების ღირსებად მიიჩნიეს. მთელი მათი ეკლესია მოქცეული ებრაელებისგან შედგებოდა, მოციქულებით დაწყებული და მათით დამთავრებული, ვინც ალყამდე იცხოვრა, როდესაც იუდეველები, რომლებიც კვლავ გამოეყვნენ რომაელებს, რთულ ბრძოლაში იქნენ დამარცხებულნი» («ეკლესიის ისტორია», წიგნი 4, პ.5). 

  ადრიანეს არც მანამდე გააჩნდა განსაკუთრებული სიმპათია იუდეველებისა და ქრისტიანების მიმართ. იუსტინეს ცნობის თანახმად (I აპოლოგია, 68) ჯერ კიდევ 125 წელს გაუგზავნა მან რესკრიპტი აზიის პროკონსულ მინუციუს ფონდანუსს, რომელშიც ქრისტიანების გასამართლების საკითხს განიხილავდა (ევსები «ეკლესიის ისტორია», წიგნი 4, პ.9). კონსული სერვიანუსის მიმართ მიწერილ თავის სხვა წერილში ის ასეთივე ზიზღით ლაპარაკობს როგორც ქრისტიანებზე, ასევე იუდეველებზე. თუმცა 135 წელს იერუსალიმის დანგრევის შემდეგ იუდეველებთან დაკავშირებული სიტუაცია კიდევ უფრო მეტად გაუარესდა. ისტორიკოსი ევსების ცნობის თანახმად, იერუსალიმის განადგურების შედეგად «იუდეველების ქალაქი დაცარიელდა; ძველი მაცხოვრებლებიდან არავინ დარჩენილა, ამიტომ მასში უცხო ხალხი დასახლდა; იქ შემდგომ რომაული ქალაქი გაჩნდა სხვა სახელწოდებით: მას ელიუსი უწოდეს იმპერატორი ელიუს ადრიანეს საპატივცემულოდ. იქაური ეკლესიაც წარმართებისგან ჩამოყალიბდა და რჩეული ეპისკოპოსების შემდეგ მასში პირველმა მარკოზმა მიიღო» («ეკლესიის ისტორია», წიგნი 4, პ.6). 

  შედეგად, იუდეველები შევიწროვებას დაექვემდებარნენ არა მხოლოდ უშუალოდ საკუთარ სამშობლოში, არამედ იმპერიის სხვა ნაწილებშიც. ბუნებრივია, რომ მრავალ მათგანს სასწრაფოდ მოუწია რომის დატოვება. ამავდროულად იუდეველების მიმართ დაწყებულმა დევნებმა ყველაზე მოულოდნელი სახით დაარტყა იმ ებრაელ ქრისტიანებს, რომლებიც უკვე ხანგრძლივი დროის განმავლობაში მსახურობდნენ რომის კრებებში. იმპერიის ხელისუფლებისთვის, როგორც ცნობილია, დიდი მნიშვნელობა არ ჰქონდა იმას, რომ ქრისტიანობა იუდაიზმისგან განსხვავდებოდა. რომაელი ჩინოვნიკების თვალსაზრისით ქრისტიანობა იმავე იუდაური რწმენის მხოლოდ მორიგ სახეცვლილებას წარმოადგენდა, თუმცა თავისი განსხვავებული თავისებურებებით. ამავდროულად სიტუაცია იმით მძიმდებოდა, რომ ცოტა ხნის წინ ჩახშობილი იუდეველების აჯანყება ტრადიციულად «მესიანურ» ხასიათს ატარებდა. ადრიანეს ბრძანება ამჯერად იუდაიზმის პოლიტიკის გატარებას კრძალავდა, კერძოდ, იუდაური დღესასწაულების აღნიშვნას. «ეჭვიც არ არსებობს, რომ ეს უბედურება ღრმა ჭრილობას დაამჩნევდა ქრისტიანების აპოკალიპტიკურ მოლოდინებს, რომელთა ეკლესიებიც იუდაური რელიგიის ჩრდილში ჩნდებოდნენ, – წერს ისტორიკოსი ამბროჯო დონინი, - თუმცა იმ დროიდან მოყოლებული არცერთ ორგანიზებულ მოძრაობას არ შეეძლო გადარჩენის იმედი ჰქონოდა, თუ მას იუდაიზმთან ჰქონდა დამღუპველი კავშირები» («ქრისტიანობის სათავეებთან», თავი 4, გვ.122). 

  შედეგად, მრავალი იუდეველი და ებრაელი-ქრისტიანი, რომლებიც პასექის (გახსენების საღამოს) თარიღს - 14 ნისანს იცავდნენ, იმ პერიოდში იძულებულნი გახდნენ რომი დაეტოვებინათ. 

  ამგვარად, დროის საკმაოდ მოკლე პერიოდის მანძილზე, ზემოთ აღწერილი მოვლენების გამო, რიგ ცნობილ ეკლესიებში სიტუაცია საგრძნობლად შეიცვალა. «ადრიანეს მიერ 135 წელს იერუსალიმის დაპყრობის შემდეგ ყველა იუდეველს და, როგორც ჩანს, ქრისტიან ებრაელებს, ქალაქში შესვლა აეკრძალათ. ამგვარად, იერუსალიმმა, როგორც ეკლესიის აკვნისა და ქრისტიანული დოქტრინის გულის ცენტრმა, თავისი მნიშვნელობა დაკარგა. ებრაელმა ქრისტიანებმა ადრეული ეკლესიის შენარჩუნება მხოლოდ 135 წლამდე შეძლეს» (ღვთის ქრისტიანული ეკლესიები, «ქალწული მარიამი და იესო ქრისტეს ოჯახი»). როგორც ერლ ე. კერნსი წერს «135 წელს რომაელების მიერ იერუსალიმის დანგრევის შემდეგ ამ ეკლესიის ეპისკოპოსმა რომის ეპისკოპოსისადმი თანასწორობა დაკარგა» («ქრისტიანობის გზებით», თავი 10, განყოფილება უფროსი ეპისკოპოსი). ფაქტობრივად, იმ მომეტისთვის იერუსალიმის თემმა საერთოდ შეწყვიტა არსებობა. 

  ამავდროულად, იმპერიაში მომხდარი ყველა სოციალური და პოლიტიკური ძვრების მიუხედავად, რომის ეკლესიამ არა მხოლოდ შეინარჩუნა ავტორიტეტული პიზიციები დანარჩენ ქრისტიანულ სამყაროში, არამედ შესამჩნევად აიმაღლა კიდეც. «რომის მნიშვნელობა 135 წელს იერუსალიმის მეორედ განადგურების შემდეგ გაიზარდა» - აღნიშნავს ჯორჯ ვანდემანი («მხოლოდ ღმერთშია შვება», თავი 6). 

  ამ ყველაფერს კი თავისი ახსნა ჰქონდა. «100 წლისთვის ეს ყველაზე დიდი და განვითარებული ეკლესია იყო, - წერს ერლ ე. კერნსი, - რომის, როგორც იმპერიის დედაქალაქის ისტორიულმა პრესტიჟმა, მასში მდებარე ეკლესიის ბუნებრივი ამაღლება გამოიწვია... რომი, როგორც მიაჩნდათ, განსაკუთრებულ დიდებას იმსახურებდა, რადგან მისი ეპისკოპოსი პეტრეს მემკვიდრე იყო… რომის ეპისკოპოსი უპირველესად გამოაცხადეს სხვებს შორის იმ ტრადიციის წყალობით, რომელიც მის ტახტთან იყო დაკავშირებული. ეს პრიმატი, პირველობა მოგვიანებით რომის ეპისკოპოსის უპირატესობად გადაიქცა, რომელიც რომის პაპი გახდა». 

  ამ ყველაფერთან ერთად კარგი იქნება ის შენიშვნაც ვახსენოთ, რომელიც დონა და მალ ბროდჰერსტებმა გააკეთეს: «წარმართი ერებიდან მოსული ქრისტიანები ჩვეულებრივ იმ ადგილებიდან იყვნენ, სადაც მათ წმინდა წერილის ცოდნა არ გააჩნდათ. მათ არ ჰქონდათ წმინდა წერილის ბუნებრივი გაგება, მისადმი ერთგულება და მისი მაღალი შეფასება, განსაკუთრებით კანონის და წინასწარმეტყველების, რომლებისაც მათ არ ესმოდათ, მათ უბრალოდ გვერდს უვლიდნენ ან, სინამდვილეში, უარს ამბობდნენ მათზე, რადგან ადრეული ეკლესია ცდილობდა მცდარ დაკანონებებს გაჰქცეოდა. მათ მოხერხებულად მიიჩნიეს უარი ეთქვათ პასექზე და მოსეს რჯულის სხვა მთავარ დადგენილებებზე» (Donna & Mal Broadhurst «Before Messiah and After», 1987). ამ ყველაფრის გათვალისწინებით საერთოდ არ ჩანს გასაკვირი დასავლეთის ეკლესიის ტენდენცია, რომელიც უმთავრესად არაებრაელებისგან შედგებოდა, თანდათანობით უარი ეთქვა იმ სამოციქულო ტრადიციებზე, რომლებსაც რაღაც საერთო ჰქონდათ იუდეველების თაყვანისმცემლობასთან, და საკუთარი დაედგინათ. 

  აღსანიშნავია, რომ უკვე დაახლოებით 130 წელს ეგრეთ წოდებულ «ბარნაბას წერილში» ვხვდებით უცნობი ავტორის მითითებას, რომ «სიხარულით აღინიშნოს [აღდგომის] დღე, როდესაც იესო მკვდრეთით აღდგა» (თავი XV). 

  ყველა ეს მნიშვნელოვანი მოვლენა – პირველი ქრისტიანული, იერუსალიმის თემის პრაქტიკული გაქრობა თავისი სამოციქულო ტრადიციებით, რომის ეკლესიის მიერ მოთავე მდგომარეობის მიღება, ანტი-იუდაური რეპრესიების ტალღა, ასევე დასავლეთის ეკლესიის მზარდი ლტოლვა იმისკენ, რომ საკუთარი ტრადიციები დაედგინა, სამოციქულო გამოცდილების იგნორირების პარალელურად, – 135 წლიდან მოყოლებული, იმის ძირითადი მიზეზი იყო, რამაც «ქრისტიანები» იუდაურ 14 ნისანზე უარის თქმამდე მიიყვანა, როგორც სახარებისეული გახსენების საღამოს (ანუ ებრაული პასექის) თარიღის. 


  შეიძლება გაბედულად ითქვას, რომ დასავლეთის ეკლესიები, ფაქტიურად, იმ პოლიტიკური და აშკარად ნაციონალისტური განწყობილებების ტალღას მიჰყვნენ, რომლებმაც იმ პერიოდში რომის იმპერიაში იფეთქა. სახელისუფლებო სტრუქტურების მიერ ახალი ძალით მხარდაჭერილი ცილისწამების კამპანია იმ ყველაფრის წინააღმდეგ, რაც იუდეველებთან იყო დაკავშირებული, და ამ ყველაფრის იმპერიის მოსახლეობას შორის გავრცელებამ, სამწუხაროდ, ქრისტიანულ ეკლესიაზეც იმოქმედა. იმ პერიოდში ეკლესიის მამებს შორისაც ანტი-ებრაული გამონათქვამები გამოიყენებოდა, რომელთაგან ყველაზე პოპულარულიც მათი ქრისტეს სიკვდილში დადანაშაულება იყო. 

«იუდეველების სახელმწიფოებრიობის, პოლიტიკური და ტერიტორიული მთლიანობის რღვევა ისე განიხილებოდა, როგორც ღვთიური სასჯელი» - ამბობს თავის წიგნში ამბროჯო დონინი. ავტორს მაგალითის სახით მოჰყავს ციტატა ქრისტიანი მოღვაწის, მარკიონის (დაახ. 150 წ.) ერთერთი ნაშრომიდან და განმარტავს, რომ იმ დროს პოპულარული მოსაზრების თანახმად «იუდეველები იმიტომ იყვნენ განადგურებულნი, რომ მათ «უფალი იესოც მოკლეს, მისი წინასწარმეტყველებიც, ჩვენც გაგვდევნეს, არც ღმერთს ასიამოვნებენ, ყველა ადამიანს ეწინააღმდეგებიან, ხელს გვიშლიან წარმართებს რომ ველაპარაკოთ, რათა გადარჩნენ, და ამ ყველაფრით გამუდმებით ავსებენ საკუთარი ცოდვების თასს; თუმცა მათ საბოლოო რისხვა უახლოვდებათ». ასე დაიწყო ტრადიციული ქრისტიანული თეოლოგიის დაუნდობელი ანტიიუდაიზმი, რომელმაც შუა საუკუნეებისა და ახალი დროის სოციალურ და ეკონომიკურ ანტისემიტიზმს ჩაუყარა საფუძველი» («ქრისტიანობის სათავეებთან», თავი 4, გვ.122). 

  გასაგებია, რომ იმ დროს დასავლეთის ეკლესიაში გამყარებული მოსაზრება 14 ნისანს გახსენების საღამოს აღნიშვნის აღდგომის დღესასწაულით ჩანაცვლების შესახებ, ასეთი პოლიტიკურ-რელიგიური ტენდენციის პირდაპირი შედეგი იყო. ფილოსოფიის დოქტორისა და თეოლოგიის პროფესორის, სემუელ ბაკიონკის სიტყვების თანახმად "პასექის დღის გამოთვლის ებრაულ ვარიანტზე უარის თქმა და მის ნაცვლად სააღდგომო კვირა დღის შემოღება მოციქულთა შემდგომ პერიოდს ეხება და, იოაჰიმ იერემიას სიტყვების თანახმად, "იუდაიზმის მოსპობის მიდრეკილება" (Joachim Jeremias "Pasha", Theoiogical Dictionary of the New Testament, vol 5, p. 903, note 64), და, როგორც ჯ. ბ. ლაიფუტი განმარტავს "ამ რელიგიასთან ხილული მსგავსების (J.B. Lightfoot "The Apostolic Fathers", vol. 2 p. 88)" მოსპობის სურვილი იყო. ამასვე ეთანხმება ისტორიკოსი სტუარტ ჯ. ჰოლი, რომელიც თავის წიგნში ამბობს, რომ «ეს წეს-ჩვეულება, როგორც ჩანს, იუდეველებისგან განსხვავებულობის სურვილიდან გაჩნდა».

  როგორც ჯორჯ ვანდემანი წერს, «135 წელს, იერუსალიმის მეორე განადგურების შემდეგ, იმპერატორმა ადრიანემ იუდაური ღვთისმსახურება აკრძალა… იუდეველები იძულებულნი იყვნენ იუდაურ მემკვიდრეობას გამიჯვნოდნენ. თანდათანობით მათ წარმართული რომის დღესასწაულები და წეს-ჩვეულებები მიიღეს» («მხოლოდ ღმერთშია შვება», თავი 5). 


  როგორც ზემოთ უკვე აღინიშნა, «ქრისტიანთა» შორის გაზრდილი ანტი-ებრაული განწყობილებების მიუხედავად, მცირე აზიის კრებებს არ სურდათ რომის ეკლესიის სურვილისამებრ გახსენების საღამოს ბიბლიურ თარიღზე, 14 ნისანზე უარის თქმა. ამ მიზეზის გამო 325 წელს ნიკეაში შემდგარ პირველ საეკლესიო კრებაზე, რომელსაც იმპერატორი კონსტანტინე უწევდა ხელმძღვანელობას, მიღებული იქნა გარდაუვალი გადაწყვეტილება ამ თარიღის საყოველთაო უარყოფისა და აღდგომის კვირა დღის დაცვასთან დაკავშირებით.

  ამ გარემოების კომენტირებისას ს. ვ. ბულგაკოვი წერს: «აღმოსავლეთში, მცირე აზიის ეკლესიებში, მას გაზაფხულის თვის მე-14 დღეს აღნიშნავდნენ, კვირის რომელ დღესაც არ უნდა დამთხვეოდა ეს რიცხვი. დასავლეთის ქრისტიანები კი უხამსობად მიიჩნევდნენ პასექის იუდეველებთან ერთად აღნიშვნას და ამიტომ მას გაზაფხულის სავსემთვარობის შემდგომ პირველ კვირა დღეს აღასრულებდნენ. ორი განსხვავებული ჩვეულება არსებობდა პირველ მსოფლიო კრებამდე (325 წ.), რომელზეც დადგენილება იქნა მიღებული, რომ პასექი ყველგან საპასექო სავსემთვარობის შემდგომ პირველ კვირა დღეს უნდა აღნიშნულიყო, რათა ქრისტიანული აღდგომა ყოველთვის იუდაური პასექის შემდეგ აღნიშნულიყო» («პასექი. ქრისტეს დიდებული აღდგომა». 2004 წელი). 

  ეჭვს არ ბადებს ის, რომ სახარებისეული ჩვეულების მიუღებლობის მიზეზი, ისეთივე აშკარად გამოხატულ ანტისემიტურ სულში იქნა წამოყენებული. თავის წიგნში «ქრისტიანული საეკლესიო კრებების ისტორია» კ. დ. ჰეიფელე წერს: 

«გამოცხადებული იქნა, რომ განსაკუთრებით უღირსი უწმინდესი დღესასწაულისთვის ებრაული ჩვეულების (დღეების გამოთვლის) წესის მიყოლა იყო, რადგან ისინი ყველაზე საშინელ დანაშაულებებში იყვნენ დამნაშავენი და მათი გონება დაბრმავებული იყო» (ტომი 1, გვ. 322). ამგვარი «მიყოლა», დ. ჯესტერის სიტყვების თანახმად, ფასდებოდა როგორც «სინაგოგისადმი „დამამცირებელი მორჩილება“, რომელიც ეკლესიას საშინლად ჰყავდა მობეზრებული» (ციტატა «Studia Patristica»-დან; ტომი IV, 1961, გვ. 412). ბუნებრივია, რომ ასეთი გადაწყვეტილების მიღებაში ღვთის სულს ადგილი ვერ ექნებოდა. მასში მთავარი ადგილი «ქრისტიანთათვის» დამამცირებელ ანტისემიტიზმს ეკავა.

  «რაც შეეხება ქრისტიანულ აღდგომას, შუასაუკუნოვან სიბნელეს საფუძველი შესაძლოა ახ.წ. 325 წელს ჩაეყარა ნიკეის კრებაზე, — წერენ დონა და მალ ბროდჰერსტები. - ებრაელებისთვის ზურგის შექცევასთან ერთად, ქრისტიანებმა ებრაულ წერილებსაც ზურგი აქციეს. მათ უარყვეს მათ რწმენაში, ცხოვრების წესში და ღვთისმსახურებაში არსებული ებრაული წვლილი. ისინი ებრაელების მდევნელები გახდნენ. …წარმართობიდან მოსულმა ქრისტიანებმა ნიკეაში ოფიციალურად მიიღეს პოლიტიკა «არაფერი საერთო ებრაელებთან»» (Donna & Mal Broadhurst «Before Messiah and After», 1987). 

  ამ ოფიციალური ბრძანების მიღების შემდეგ, გახსენების საღამოს სახარებისეული თარიღის, 14 ნისანის აღმნიშვნელების მიმართ სერიოზული დევნები დაიწყო. მომდევნო საეკლესიო კრებაზე, ამჯერად ანტიოქიის, რომელიც 341 წელს შეიკრიბა, კიდევ უფრო რეაქციული ბრძანებულება იქნა მიღებული კვარტოდეციმანების ეკლესიიდან გარიცხვის შესახებ. თუმცა ვერც ამან შეარყია იმ ქრისტიანების გადაწყვეტილება, რომლებიც გახსენების საღამოს აღნიშვნის სამოციქულო მაგალითს მისდევდნენ.

  ასეთი მაგალითის მომხრეები აღწერილი მოვლენების შემდეგ კიდევ დიდხანს არსებობდნენ. თუმცაღა უმრავლეს შემთხვევებში «ქრისტიანული» ეკლესიები რომში მიღებულ ადამიანურ წესებს მისდევდნენ. როგორც პროფესორი უილიამ ბრაიტი აღიარებს «როდესაც (ქრისტეს) ვნებების აღსანიშნავად, როგორც ასეთი, განსაკუთრებული დღე, დიდი პარასკევი იქნა დადგენილი, უკვე ძალიან გვიანი იყო მასთან იმ ‘საპასექო’ ასოციაციების დაკავშირება, რომლებსაც წმ. პავლე აკავშირებდა სამსხვერპლო სიკვდილთან: ისინი უკვე თავისუფლად გამოიყენებოდა თავად აღდგომის დღესასწაულთან დაკავშირებით; ასე რომ ბერძნულ-ლათინურ ქრისტიანულ სარიტუალო ენაში იდეის ნამდვილი გაუგებრობის დრო დადგა» («მამების ეპოქა»; 1, 102). 


  ის ყველაფერი, რაც გახსენების საღამოს ბიბლიური თარიღის სრულიად სხვა თარიღით ჩანაცვლების დროს მოხდა, ბიბლიაში მოცემული გაფრთხილებების მხოლოდ კიდევ ერთ მტკიცებულებას წარმოადგენდა. ღვთის მიერ შთაგონებულმა მოციქულმა პეტრემ, წინასწარ მიუთითა იმაზე, რომ «თქვენშიც იქნებიან ცრუმასწავლებლები. სწორედ ისინი შემოაპარებენ დამღუპველ სექტანტობას… ბევრი აჰყვება მათ თავაშვებულობაში» (2პეტრე 2:1,2). 
იგივეზე საუბრობდა მოციქული პავლეც, როდესაც ამბობდა: «ვიცი, რომ ჩემი წასვლის შემდეგ შემოგეჭრებიან ულმობელი მგლები და არ დაინდობენ სამწყსოს. თქვენ შორისაც გამოჩნდებიან ისინი, ვინც დაამახინჯებენ მოძღვრებებს, რათა თან გაიყოლონ მოწაფეები» (საქმეები 20:29,30). ასევე პავლე ამბობდა, რომ «საიდუმლოებით მოცული უკანონობა უკვე მოქმედებს» (2 თესალონიკელები 2:7).

  ასევე იუდაც საუბრობდა თავის წერილში იმის შესახებ, რომ ქრისტიანულ კრებაში უკვე «შემოიპარნენ (უღვთო კაცები), ასეთებს წმინდა წერილების თანახმად ოდითგანვე აქვთ გამოტანილი მსჯავრი» (იუდა 4). ჭეშმარიტი ქრისტიანების მსგავსი საზიანო იდეების მატარებლებისგან დასაცავად, მოციქული იოანე ასეთ მითითებას იძლევა: «თუ ვინმე მოდის თქვენთან და ამ მოძღვრებას არ გიქადაგებთ, ნურც სახლში მიიღებთ და ნურც მიესალმებით» (2 იოანე 10).

  ეჭვგარეშეა, რომ ბიბლიური მითითება «შეამოწმეთ საკუთარი თავი, გაქვთ თუ არა რწმენა; გამოსცადეთ საკუთარი თავი» აქტუალური იყო იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ქრისტიანებს სწორი დამოკიდებულება ჰქონდათ უფლის გახსენების საღამოს აღნიშვნასთან დაკავშირებით (2 კორინთელები 13:5). ქრისტიანის გულწრფელი სურვილი, რომ ღვთისადმი საკუთარი მსახურება ზუსტად მის მითითებებზე ააგოს და ადამიანების მიერ მიღებულ წარმოდგენებს არ მიჰყვეს, ნამდვილი რწმენისა და ღვთისადმი მორჩილების ერთერთ მაჩვენებელს წარმოადგენს (2 პეტრე 2:21).   

დღეს როგორ განისაზღვრება 14 ნისანის ზუსტი დღე?



  უნდა გვახსოვდეს, რომ, ებრაული კალენდრის მიხედვით, წლის პირველ თვედ ნისანი მიიჩნეოდა. ის ახალი მთვარის (ანუ ახალი ნამგალა მთვარის) გამოჩენით იწყებოდა. ასეთი სახით თოთხმეტი ნისანი ყოველთვის სავსე მთვარეს ემთხვეოდა. ეს დღე (მზის ჩასვლიდან დაწყებული) პასექის ძველ ებრაულ დღედ მიიჩნეოდა. და იგივე დღე წარმოადგენდა უფლის გახსენების საღამოს თარიღსაც. 

  თუმცა 325 წელს ნიკეის მსოფლიო საეკლესიო კრებამ დროის სრულიად განსხვავებული გამოთვლა დაადგინა.

  «იმ დროს, როდესაც რომის იმპერატორმა კონსტანტინემ უკვე დამახინჯებული ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად აქცია (ახ.წ. 325 წ.), ნიკეის კრებამ გადაწყვეტილება მიიღო, რომ აღდგომა ყოველთვის სავსემთვარობის შემდეგ პირველ კვირა დღეს უნდა აღნიშნულიყო, რომელიც გაზაფხულის დასაწყისს ემთხვეოდა (გაზაფხულის ბუნიაობა) ან მის უხლოეს დროს. გაზაფხულის ბუნიაობა ჩვეულებრივ 21 მარტს ემთხვევა. ის თუ სავსემთვარობის შემდგომ მე-14 დღეს დაემთხვეოდა... მაშინ აღდგომა მომდევნო კვირა დღეზე უნდა გადატანილიყო. ამით იმისთვის უნდოდათ ხელის შეშლა, რათა აღნიშვნა იუდეველებთან და კვარტოდეციმანებთან — იმ ქრისტიანულ უმცირესობასთან ერთად არ მომხდარიყო, რომლებიც 14 ნისანს უჭერდნენ მხარს. ასეთი გზით ე.წ. ქრისტიანობამ თავისი «წმინდა პარასკევი» მიიღო, რომელსაც ის «ბოლო სერობის» სამახსოვროდ აღნიშნავს, და რომელიც ყოველთვის ხუთშაბათს ემთხვევა, ასე რომ ასეთი სახით მიიღო მან თავისი «დიდი პარასკევი», რომელიც ყოველთვის პარასკევს ემთხვევა და რომლის დროსაც ის იესოს სიკვდილს იხსენებს» («სკ», 1 თებერვალი 1976 წ., გვ.19).

  ამავდროულად, როგორც ემილ შურერი შენიშნავს წიგნში «იუდეველი ხალხის ისტორია იესო ქრისტეს პერიოდში», «იესოს დროს [იუდეველები]… ყოველ ახალ თვეს  სუფთა ემპირიული დაკვირვების საფუძველზე იწყებდნენ, ახალი მთვარის გამოჩენისას და უბრალოდ დაკვირვების საფუძველზე», თუ საჭირო იყო, ერთ თვეს უმატებდნენ. «თუ... წლის ბოლოს გამოჩნდებოდა, რომ პასექი გაზაფხულის ბუნიაობამდე არსებულ დღეებს ემთხვეოდა [დაახლოებით 21 მარტი], მაშინ ნისანის წინ ერთი თვე ემატებოდა» («The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ», ტომი 1). როგორც 14 ნისანთან დაკავშირებით ერთ ენციკლოპედიაშია აღნიშნული, რომელსაც თვალყურს ასევე კვარტოდეციმანებიც ადევნებდნენ, «ეს თარიღი პარასკევს ან კვირის სხვა ნებისმიერ დღეს შეიძლება დამთვეოდა» («The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge», ტომი IV, გვ.44)». 

  1 ნისანი იმ დღეს განისაზღვრება, როდესაც ახალმთვარობა, რომელიც გაზაფხულის ბუნიაობასთან ყველაზე ახლოსაა, იერუსალიმში მზის ჩასვლისას შეიძლება დავინახოთ. თუ აქიდან 14 დღეს გადავითვლით, ეს 14 ნისანი იქნება, ანუ დღე, რომელიც ჩვეულებრივ სავსემთვარობას ემთხვევა.  



  რიგ შემთხვევებში ზოგიერთი ადამიანის მოსაზრების მოსმენა შეიძლება, რომ თითქოსდა ბიბლია უფლის გახსენების საღამოს რაც შეიძლება ხშირად აღნიშვნისკენ მოუწოდებს. ასეთი მოსაზრების დასაბუთებას ისინი მოციქული პავლეს სიტყვების ნაწყვეტით ცდილობენ: «ყოველთვის, როცა ამ პურს ჭამთ და ამ სასმისს სვამთ, უფლის სიკვდილს იუწყებით მისსავ მოსვლამდე» (1 კორინთელები 11:25,26 სგ). შეიძლება თუ არა იმის თქმა, რომ ფრაზა «ყოველთვის» ერთგვარ განუსაზღვრელ პერიოდულობაზე მიუთითებს, როდესაც ამ მოვლენის აღნიშვნა შეიძლება? არა, ასე არ არის.

  «1 კორინთელების 11:25, 26-ის კონტექსტის თანახმად, პავლე იმას კი არ განიხილავდა, რამდენად ხშირად უნდა ეზეიმათ, არამედ როგორ გაეკეთებინათ ეს. ბერძნულ ორიგინალში მოციქული არ იყენებს სიტყვა «პოლლაკისს», რაც ნიშნავს «ბევრჯერ» ან «ხშირად», არამედ «ოსაკისს», რაც ნიშნავს «ყოველთვის», «რამდენჯერაც». ფაქტობრივად, პავლე ამბობდა: «ყოველთვის, როცა ამას აკეთებთ, აუწყეთ უფლის სიკვდილი». მაშ, რამდენად ხშირად უნდა აღინიშნოს იესოს სიკვდილის გახსენების საღამო? მართებული იქნებოდა ამის წელიწადში ერთხელ გაკეთება. სინამდვილეში, ნებისმიერი ღირშესანიშნავი მოვლენა ხომ წელიწადში ერთხელ აღინიშნება» («საგუშაგო კოშკი», 1 იანვარი 2003 წ., გვ.31). 

  ზუსტად ასევე ხანდახან შეიძლება მოისმინოთ მოსაზრება, რომ იესო ქრისტეს მოწაფეების ხსენება, რომლებიც «ერთთავად… პურის გატეხვაში და ლოცვაში იყვნენ», თითქოსდა იმის მითითებას წარმოადგენს, რომ გახსენების საღამო ყოველდღიურად უნდა აღინიშნოს (საქმეები 2:42,46, სგ). გასაგებია, რომ ასეთ მტკიცებულებას არავითარი სერიოზული საფუძველი არ გააჩნია. უკიდურესი უგუნურება იქნებოდა წარსულში მცხოვრები ღვთის მსახურების მიერ ყოველი ერთობლივი საკვების მიღების ხსენებაში იესოს მიერ დადგენილი გახსენების საღამო რომ დაგვენახა. სახარებებში, და ასევე საქმეების წიგნში, ჩვენ შეგვიძლია იმის მრავალრიცხოვანი შემთხვევები ვიპოვოთ, როდესაც იესო ან ღვთის სხვა მსახურები საკვებს ერთად იღებდნენ. თუმცა განა მაშინვე დასკვნა უნდა გავაკეთოთ, რომ ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში ეს ქმედებები ერთგვარ საიდუმლო სერობას წარმოადგენდა? ანალოგიური სახით ფრაზა «პურის გატეხვა» შეგვიძლია, მაგალითად ვნახოთ, ისეთ მუხლებში, როგორებიცაა მარკოზის 6:41; 8:6,19 და ლუკას 24:30,35. თუმცა ამ შემთხვევების შეფასება ხომ არ შეიძლება ისე, თითქოს იესო საიდუმლო სერობას აღასრულებდა, მხოლოდ იმის გამო, რომ მათში ერთნაირი ფრაზაა გამოყენებული.

  ჯეიმს დ. დანი ამასთან დაკავშირებით წერს, რომ «პირველი ქრისტიანები ყოველდღიურად მართავდნენ ერთობლივ ტრაპეზს (საქმეები 2:42, 46). როგორც ჩანს, ამ ტრაპეზებს ისე აღიქვავდნენ, როგორც იესოს მიერ მოწყობილი ერთობლივი სუფრების გაგრძელებას: ქრისტიანები ხშირად მოიაზრებდნენ მის თანდასწრებას მათ შორის, განსაკუთრებით თავიდან (ლუკა 24:З0, 35; იოანე 21:12 — 14; საქმეები 1:4; შეად. გამოცხადება 3:20)… რა კავშირი ჰქონდა ამას იესოს ბოლო ტრაპეზთან? ამის თქმა რთულია, დიდი ალბათობით, ეს უბრალო ტრაპეზები იყო: მხოლოდ პურია ნახსენები (საქმეები 2:42,46), ღვინოს კი ჩვეულებრივი ტრაპეზების დროს არ სვამდნენ: ერთეული ხსენებები 20:11-სა და 27:35-ში შეიძლება მხოლოდ ჩვეულებრივ ტრაპეზს შეეხებოდეს; დადგენილება/ინტერპრეტაციის სიტყვები ნახსენები არ არის, მათზე მცირედი მინიშნებაც კი არსადაა. […] ზუსტი მონაცემების არარსებობის გამო, ალბათ, უკეთესი იქნება ასეთ განმარტებაზე შევჩერდეთ: თავდაპირველად უფლის სერობა წელიწადში ერთხელ აღინიშნებოდა და ებრაული პასექის ქრისტიანულ ეკვივალენტს წარმოადგენდა. ბოლოს და ბოლოს, პირველი ქრისტიანები იუდეველები იყვნენ; ებიონიტები, რომელთა წეს-ჩვეულებებიც ბევრ რამეში იმეორებს იერუსალიმის თემის წეს-ჩვეულებებს, მას ზუსტად ისე აღნიშნავდნენ, როგორც ყოველწლიურ დღესასწაულს» (ჯეიმს დ. დანი «ერთობა და მრავალფეროვნება ახალ აღთქმაში»).

  არ ღირს იმ ადამნიანების მსგავსად შეცდომაში გადავარდნა, რომლებიც წარსულში, გარკვეული მიზეზების გამო, მთელი ძალით ცდილობდნენ წმინდა წერილებში ადამიანური მოსაზრებების რაიმე მტკიცებულებები მაინც ეპოვათ, რომლებიც უფლის გახსენების საღამოს აღნიშვნის თარიღის - 14 ნისანის წინააღმდეგ იქნებოდა გამოყენებული. ამ თარიღს ძალიან სერიოზული საფუძველი გააჩნია როგორც ბიბლიაში, ასევე ისტორიულად. 14 ნისანი – არის თარიღი, რომელიც თავად იესო ქრისტემ დაადგინა. ამ დღეს აღნიშნავდნენ გახსენების საღამოს ყოველწლიურად მოციქულები და იესოს შემდგომი მოწაფეები. ამ თარიღს მისდევდნენ ერთგულად იერუსალიმისა და მცირე აზიის ქრისტიანული კრებები. და, პირიქით, მის წინააღმდეგ გამოდიოდა მრავალი მათგანი, ვინც საკუთარ გულში დაუშვა ის, რომ ადამიანებისთვის ესიამოვნებინა, წარმართი მმართველებისადმი შიში და იუდოფობია განევითარებინა. ეს თარიღი წარმართმა იმპერატორმა კონსტანტინემ და ე.წ. «ქრისტიანებმა» უარყვეს, რომლებიც მისი მფარველობისა და მისი ძალაულფლების შიშის ქვეშ მოექცნენ. მისი დაცვის გამო ეკლესიიდან რიცხავდნენ და დევნებს უქვემდებარებდნენ. თუმცა, ყველაფრის მიუხედავად, ქრისტეს გულწრფელი მოწაფეები მზად იყვნენ სიცოცხლეც კი გაეღოთ, მაგრამ საკუთარ სინდისთან კომპრომისზე არ წასულიყვნენ, რათა არავითარ შემთხვევაში არ დაერღვიათ მცნება, რომელიც იესომ მოგვცა: «ეს აკეთეთ ჩემ გასახსენებლად». მცნება, რომელმაც 14 ნისანს გაიჟღერა…

-----------------------------------

სტატია ეკუთვნის სერგეი ივანოვს.