«მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის წმინდა სამება –
ყოველგვარი რელიგიური აზრის, ყოველგვარი ღვთისმოსაობის,
ყოველგვარი სულიერი ცხოვრების, ყოველგვარი სულიერი გამოცდილების,
ურყევი საფუძველია …
სამებასა და ჯოჯოხეთს შორის – სხვა არავითარი არჩევანი არ არსებობს» [1, გვ.137].
«ქრისტიანობის ისტორიის ერთერთ უდიდეს სასწაულად
თეოლოგების მიერ მორწმუნეების იმაში დარწმუნების უნარი გახდა,
რომ ორი თუ სამი პიროვნება სინამდვილეში ერთი ღმერთია» [2, გვ.114].
«თუ ადამიანები იმას, რათა ერთმანეთი უყვარდეთ
და ერთმანეთს ბოროტება არ გაუკეთონ,
ყოველგვარი რელიგიური დოგმატების გარეშე შეძლებენ
(თუნდაც ერთ აბზაცში ჩატეულის) – ღმერთმა ქნას» [3].
გაზვიადება არ იქნება თუ ვიტყვით, რომ არ არსებობს ქრისტიანული ეკლესიის სხვა ისეთი დოგმატი (სწავლება), როგორც წმინდა სამების შესახებ დოგმატია (სწავლებაა), რომლის შესახებაც ასეთი უზარმაზარი, მართლაც კოლოსალური რაოდენობის წიგნები, ბროშურები, სტატიები და ღვთისმეტყველთა დისერტაციები იქნება დაწერილი. თანაც დაწერილია, როგორც ამ სწავლების მომხრე-აპოლოგეტების მიერ, ასევე მისი მოწინააღმდეგეების მიერ. ეს გარემოება თავისთავად მიუთითებს კვლევის ისეთი მიმართულების გაჩენის შესაძლებლობაზე, როგორიცაა «პოლემიკური ტრიადოლოგია», მიმართულება, რომელსაც იმ პოლემიკის მექანიზმების სისტემატიური კვლევა შეეძლება, რომლებსაც სამების სწავლების მომხრეები და მათი ოპონენტები მართავენ.
მოცემული სტატიის მიზანი იმაში მდგომარეობს, რათა დაინტერესებული ავტორები სამების დოგმატის ჭეშმარიტება/სიცრუესთან დაკავშირებული პოლემიკის მექანიზმების ანალიზისკენ წაახალისოს, სტიმული მისცეს, ზოგიერთი იმ არგუმენტების განხილვით, რომლებიც სამების შესახებ სწავლების ჭეშმარიტების დასამტკიცებლად გამოიყენება.
თავიდანვე ავღნიშნავთ, რომ სამების დოგმატის ჭეშმარიტების (ან სიცრუის) პოლემიკის მიმართულება, უმრავლეს შემთხვევაში იმით განისაზღვრება, თუ ვინ წარმოადგენს და ვინ ამტკიცებს თეზისს. ეს თეზისები, როგორც ჩანს, შეიძლება იყოს: «ღმერთი – სამებაა» (გაცილებით მოკლე მტკიცებულება შემდეგ თეზისთან შედარებით: «სამების შესახებ სწავლება - ჭეშმარიტია») ან «ღმერთი – არ არის სამება» (გაცილებით მოკლე მტკიცებულებაა შემდეგ თეზისთან შედარებით: «სამების შესახებ სწავლება - სიცრუეა»). ფაქტიურად ამ მტკიცებულებების მსგავსი იქნება: «სამების შესახებ სწავლება ბიბლიაზეა დაფუძნებული» და შესაბამისად «სამების შესახებ სწავლება - არაბიბლიურია».
აშკარაა, რომ პირველ შემთხვევაში მტკიცებულებების წარმოდგენის ტვირთი სამების სწავლების მომხრეების მხრებზეა, რომლებსაც ოპონირებას ისინი უწევენ, ვინც მათ არ ეთანხმება, მეორე შემთხვევაში კი – პირიქით, წამოყენებული თეზისის მტკიცებულებები სამების სწავლების მოწინააღმდეგეებმა უნდა წარმოადგინონ, სამების აპოლოგეტებმა კი მათი ოპონენტების არგუმენტაციის უარყოფა შეეცადონ ანუ მისი შეუმდგარობა დაამტკიცონ.
სანამ უშუალოდ ტრინიტარული პოლემიკის ზოგიერთი ასპექტების განხილვაზე გადავალთ, სწორი იქნებოდა სამების დოგმატის საყოველთაოდ გავრცელებული ფორმულირება მოგვეყვანა: «ღმერთი ერთია არსით, თუმცა სამპიროვანია: მამა, ძე და სულიწმინდა, სამება ერთარსი და გაუყოფელია… სამი ჰიპოსტასი, ანუ წმინდა სამების სამი პირი - სრულიად თანასწორნი არიან ღვთაებრიობით. როგორც მამაა ჭეშმარიტი ღმერთი, ზუსტად ისევეა ძე ჭეშმარიტი ღმერთი, ზუსტად ისევეა სულიწმინდა ჭეშმარიტი ღმერთი; თუმცა ამავდროულად ისე, რომ ამ სამ ჰიპოსტასში წარმოჩენილია ერთი სამჰიპოსტასიანი ღმერთი» [4].
ამგვარად, ამ დოგმატის ჭეშმარიტების დასასაბუთებლად, იმის დამტკიცებაა აუცილებელი, რომ:
1. იესო, რომელიც წმინდა წერილში წარმოჩენილია, როგორც ღვთის ძე, წარმოადგენს ძე ღმერთს, თავისი მამის თანასწორსა და დაუსაბამოს ღვთაებრიობის საკითხში.
2. წმინდა სული (სულიწმინდა) წარმოადგენს პიროვნებას, რომელიც ღვთაებრიობის საკითხში მამისა და ძის თანასწორია.
სრულიად აშკარაა, რომ ამ ორი საკითხიდან მხოლოდ ერთის დამტკიცება არ წარმოადგენს სამების მტკიცებულებისთვის საკმარისს. მაგალითად, ე.წ. ორებისტები პირველ თეზისს ეთანხმებიან, თუმცა მეორეს უარყოფენ. ხოლო რაც შეეხება მეორე თეზისს, საკმარისი არ არის მხოლოდ იმის დამტკიცება, რომ წმინდა სული – პიროვნებაა, აუცილებელია ისიც დამტკიცდეს, რომ ის ღმერთია, რომელიც დანარჩენი ორი პირის (სამერთიანი ღვთაების ჰიპოსტასების) – მამისა და ძის თანაარსია.
სამების დოგმატის გარშემო ოპონირება, როგორც ჩანს, იმ დადგენილებებით (აქსიომატიკით) იქნება განსაზღვრული, რომელიც ამა თუ იმ ანტიტრინიტარულ კონცეფციას ახასიათებს. მაგალითად, უნიტარებმა აქცენტი შეიძლება იმაზე გააკეთონ, რომ იესო – არის არა თავისი მამის თანასწორი ღმერთი, არამედ მისი პირველი ქმნილება; ბინიტარებმა, ქრისტესა და მამის თანასწორი ღვთაებრივი მდგომარეობის აღიარების შემდეგ, შეიძლება ყურადღება იმაზე გაამახვილონ, რომ წმინდა სული ღვთებრივ პიროვნებას არ წარმოადგენს; ის ქრისტიანები კი, რომლებიც მოდალიზმის შეხედულებებს უჭერენ მხარს, ყურადღების აქცენტირებას იმაზე გააკეთებენ, რომ მამა, ძე და წმინდა სული – ეს ერთი და იგივე ღმერთია მის სხვადასხვა მოდუს-გამოვლინებებში, და არა სამი ღვთაებრივი პირი ერთ ღმერთში. თუმცა, როგორც არ უნდა განსხვავდებოდეს სხვადასხვა ანტიტრინიტარული კონცეფციები, მთავარი დადგენილება, რომელიც სამების დოგმატის უარყოფისკენ იქნება მიმართული, იქნება იმ მოსაზრების კრიტიკა, რომ ერთ ღმერთში სამი ერთარსი ღვთაებრივი პირი არსებობს, რომელთაგან თითოეულსაც თანასწორი ღვთაებრივი ღირსება გააჩნია (ანუ, არსებითად, ღმერთებს წარმოადგენენ, თუმცა აცხადებენ, რომ მხოლოდ ერთი ღმერთი არსებობს).
ნებისმიერი პოლემიკა მოდავე მხარეების ერთგვარ საერთო საფუძველს მოიაზრებს: «დავა მოიაზრებს მხარეების საწყისი პოზიციების განსაზღვრულ ერთობას, მათთვის ერთიან გარკვეულ ბაზისს» [5, გვ. 221]. ამასთან დაკავშირებით ერთერთ იმ ასპექტს, რომელმაც ზოგიერთ შემთხვევებში შეიძლება სამების შესახებ სწავლების ჭეშმარიტება/სიცრუის გამორკვევა გაართულოს, წარმოადგენს სამების დოგმატის რაციონალურად განმარტება-დასაბუთების შესაძლებლობის საკითხისადმი ტრინიტარების განსხვავებულ დამოკიდებულებას.
მაგალითად, აკადემიკოსი ბ.ვ. რაუშენბახი იმ უთანხმოების შესახებ წერს, «რომელიც პ.ა. ფლორენსკისა და ე.ნ. ტრუბეცკის შორის წარმოიშვა "სამერთიანობის" განმარტებასთან დაკავშირებით». შემდეგ ის აღნიშნავს: «დავა იმის გამო დაიწყო, შეიძლებოდა თუ არა სამი პირის თეზისის, რომლებიც ერთ ღმერთს შეადგენენ, ჩვეულებრივ ფორმალურ ლოგიკასთან შეთანხმება». შემდეგ კი ის წერს: «პავლე ფროლენსკის პოზიცია კარგად ჩანს მისი სიტყვებიდან: “სამება ერთში და ერთი სამებაში აზროვნებისთვის არაფერს არ წარმოადგენს”. ის ამ მდგომარეობას ანტინომიურად (ფორმით წინააღმდეგობრივად) მიიჩნევს და ამაში ცუდს ვერაფერს ხედავს და მიაჩნია, რომ ეს წინააღმდეგობა კი არ უნდა მოიხსნას, არამედ ის რწმენით უნდა იქნას დაძლეული… ე.ნ. ტრუბეცკი ამის სრულიად საპირისპირო შეხედულებას უჭერს მხარს» [6].
გამოცემაში «მართლმადიდებლური დოგმატიკა თანამედროვე ადამიანისთვის» ვკითხულობთ: «სამერთიანი ღმერთი ანუ წმინდა სამების დოგმატი ყოველგვარ ადამიანურ გაგებაზე მაღლა დგას და მხოლოდ ღვთაებრივი გამოცხადების ავტორიტეტზეა დაფუძნებული. ის ადამიანის აზროვნებისთვის მიუწვდომელია, ამიტომ ჩვენ მას მხოლოდ რწმენით აღვიქვავთ» [7]. აზრით ამის მსგავსი კიდევ ერთი ციტატა: «ჩვენ წმინდა სამების საიდუმლოს გაგება ნაწილობრივ მხოლოდ გულით შეგვიძლია, – სიყვარულით, ქრისტეს წმინდა ეკლესიაში ყოფნით, ანუ სიყვარულში ცხოვრებით» [8]. კიდევ უფრო განსაზღვრულად აზრს თანამედროვე მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველი ოლეგ დავიდენკოვი გამოთქვამს: «წმინდა სამების დოგმატი ჩაუწვდომელია, ეს საიდუმლო დოგმატია, აზროვნების დონეზე ჩაუწვდომელი. ადამიანური აზროვნებისთვის სამების შესახებ სწავლება წინააღმდეგობრივია, იმიტომ რომ საიდუმლოა, რომელიც შეუძლებელია რაციონალურად იქნას გამოხატული» [9].
როგორც ჩანს, ყველა თანამედროვე ტრინიტარი არ დაეთანხმება ამ მტკიცებულებებს, რადგან მიაჩნიათ, რომ სამების დოგმატი სავსებით შესაძლებელია წმინდა წერილის რაციონალური დასაბუთებებით იქნას დამტკიცებული, თუმცა ამავდროულად იმასაც აღიარებენ, რომ ეს სწავლება «ჩვენი გაგების მიღმა დგას». უპირველეს ყოვლისა, ეს მათ ეხება, ვინც პროტესტანტულ კონფესიებსა და დენომინაციებს ეკუთვნიან. მაგალითად, სტატიაში სახელწოდებით «ერთი და სამი: ღმერთის სამერთიანობა», რომელიც განთავსებულია გამოცემაში «ახალი ჟენევური სასწავლო ბიბლია», რომელშიც ბიბლიის კომენტარებია მოცემული რეფორმატული ღვთისმეტყველების პოზიციიდან, ნათქვამია: «სამების დოგმატის ისტორიული ფორმულირება ამ საიდუმლოს აღნიშვნას და დაცვას ცდილობს და არა მის განმარტებას (იმიტომ რომ მისი განმარტება ჩვენი გაგების მიღმა დგას), ეს კი ჩვენ, შესაძლოა, იმ პრობლემებიდან ყველაზე რთული პრობლემის წინაშე გვაყენებს, რომელსაც ადამიანის გონება ოდესმე შესჯახებია. თუმცა ეს ფორმულირება ჭეშმარიტია» [10, გვ.959].
ამასთან დაკავშირებით ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგიერთი ტრინიტარი, რომლებიც მიიჩნევენ, რომ სამება – ესაა «საიდუმლო, რომლის რაციონალურად გამოხატვაც შეუძლებელია» [9], ხანდახან ბუნებაში არსებული მაგალითების გამოყენებას მიმართავენ, ისეთების, როგორიცაა: მზე, მისი სხივი და სინათლე; ფესვი, ტანი და ხის ნაყოფი; წყარო, მისგან წარმოქმნილი ნაკადული და მდინარე; ცეცხლი, მისი სინათლე და სითბო და ა.შ. თუმცა, როგორც სტატიაშია შენიშნული [6], «სამერთიანობის დღეს არსებული მრავალრიცხოვანი ილუსტრაციები, რომლებიც სამების დოგმატის ფორმულირებასთან ერთად ჩამოყალიბდა და რომლებსაც ადამიანური გაგება სამების არსთან უნდა მიეახლოვებინა, პოეტურ-წარმოსახვით ხასიათს ატარებენ. როგორც წესი, ისინი ძალიან ლამაზები არიან (სამი სანთელი, რომლებიც ერთიან სინათლეს აფრქვევენ; ერთი ხის ფესვი, ტანი და ნაყოფი; მზე, მისი სხივები და დედამიწაზე მოფენილი მისი სინათლე და ამის მსგავსი), მაგრამ მტკიცებულებისთვის სრულიად უვარგისნი არიან». ხოლო ევანგელისტი ავტორი, სამების აპოლოგეტი გენადი გოლოლობი აღიარებს, რომ «იმის მრავალმა მცდელობამ, რომ სამების დოქტრინა უფრო გასაგები გაეხადათ (მაგ. სინათლის სხვადასხვა თვისება ან წყლის სხვადასხვა მდგომარეობა) ფიასკო განიცადა» [11], თუმცა ამავდროულად იმეორებს აზრს იმის შესახებ, რომ «სამება ზეგონებრივია, მაგრამ არა არაგონივრული».
გარდა ამისა, ტრინიტარები მზად უნდა იყვნენ იმისთვის, რათა როგორღაც რეაგირება მოახდინონ თავისი ოპონენტების შეპასუხებაზე იმასთან დაკავშირებით, რომ ტრინიტარული დოგმატის დასამტკიცებლად ახალი ერის პირველი ასწლეულების ღვთისმეტყველები იძულებულები იყვნენ გამოეყენებინათ არა ბიბლიური გაგებები, არამედ ბერძნული ფილოსოფიური აზრის კატეგორიები.
მაგალითად, თანამედროვე მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველი, პროტოდიაკონი ა. კურაევი ამის შესახებ პირდაპირ საუბრობს: «პირველმა მსოფლიო საეკლესიო კრებამ … გაბედულად შემოიტანა არაბიბლიური, ფილოსოფიური ტერმინი “ერთარსი” [ძის მამის მიმართ დამოკიდებულებაში] პირდაპირ სწავლების შუაგულში» [12, გვ.127], რაც თავის მხრივ თანხმობაში მოდის იმ შენიშვნასთან, რომელიც მართლმადიდებელმა ღვთისმეტყველმა და ეკლესიის ისტორიკოსმა ვ.ვ. ბოლოტოვმა გააკეთა თავის ნაშრომში «მსოფლიო კრებების პერიოდის ეკლესიის ისტორია» იმის შესახებ, რომ პირველ საეკლესიო მსოფლიო კრებაზე «მხოლოდ და მხოლოდ ბიბლიური მსჯელობით არიანელობის მოსპობა შეუძლებელი იყო» [13, გვ 66].
ასეთივე აზრს გამოთქვამს გერმანელი ღვთისმეტყველი ფრენსის დრეკოლი: «361-ე წერილში ბასილი შეკითხვას სვამს გაგება «ომოუსიოს»-თან დაკავშირებით და ამტკიცებს, რომ ეს ტერმინი იმის გათვალისწინებით უნდა იქნას განხილული, რომ ის წმინდა წერილის ავტორიტეტის მიერ არ არის მხარდაჭერილი» [14]. თანამედროვე მართლმადიდებელი ბიბლეისტი, ანდრეი დესნიცკი კი აღიარებს: «ქრისტიანული ღვთისმეტყველების ანტიკური წარმომავლობა სრულიად ნათლად ჩანს. სინამდვილეში, პირველი საუკუნეების ღვთისმეტყველებმა ბიბლიის უბრალო ენიდან გადაუხვიეს და ბერძნული ფილოსოფიის ტერმინებით ალაპარაკდნენ, და ამ ენაზე უარი აღარასოდეს უთქვამთ: არსი, ჰიპოსტასი, ენერგია – ყველა ეს სიტყვა ფილოსოფოსებს ეკუთვნით და არა წინასწარმეტყველებს ან ევანგელისტებს» [15]. პ. ადოს სტატიის «ფილოსოფია როგორც ტრინიტარული ერესი (სერგეი ბულგაკოვის წიგნის «ფილოსოფიის ტრაგედიის» მიხედვით)» კომენტარებში, რომელიც ჟურნალ «ფილოსოფიის საკითხებში» გამოქვეყნდა, ნათქვამია, რომ ტერმინი Сμοούσiος («ერთარსი») «მართლმადიდებლობაში წმ. ათანასე დიდმა შეიტანა, რომელიც არ შეუშინდა მის არაბიბლიურ წარმომავლობას არიანობასთან მისი რთული ბრძოლის დროს» [16]. ამავე თემასთან დაკავშირებით, 2 ტომიანი ნაშრომის «ქრისტიანობის ისტორია» ავტორი, პროტესტანტი ღვთისმეტყველი და ეკლესიის ისტორიკოსი ჰუსტო ლ. გონსალესი, IV მსოფლიო საეკლესიო კრებაზე მიღებულ «რწმენის განსაზღვრებასთან» დაკავშირებით წერს: «სრულიად ნათელია, რომ მხსნელის შესახებ ლაპარაკის ასეთი მანერა საკმაოდ განსხვავდება სახარებისეულისგან და რომ მასზე დიდი გავლენა აზრის გადმოცემის არაბიბლიურმა ფორმებმა მოხდინეს» [17, გვ.237].
მოკლედ რომ ვთქვათ, როგორც ეკლესიის ისტორიკოსი პროფესორი ა.ა. სპასკი აღნიშნავს, «მთელი ელინისტური კულტურისა და მეცნიერების შესრუტვის შემდეგ, ისინი [ღვთისმეტყველები, რომლებსაც უნდა უმადლოდეს სამების დოგმატი თავის არსებობას] ჰომერის, არისტოტელეს, პლატონისა და პლოტინის ენით საუბრობდნენ» [18, გვ.237]. უფრო დაწვრილებით ამის შესახებ შეგიძლიათ სტატიაში წაიკითხოთ [19].
ანტიტრინიტარების კიდევ ერთ არგუმენტს, რომლისთვისაც მათი ოპონენტი-ტრინიტარები უნდა იყვნენ მზად – ის წარმოადგენს, რომ ბიბლიაში ტერმინი «სამება» არ არის და რომ მას უფრო გვიანი წარმომავლობა გააჩნია. მაგალითად, ყოფილი მართლმადიდებელი კლირიკოსი, ღვთისმეტყველების კანდიდატი და ფილოსოფიურ მეცნიერებათა დოქტორი ე.კ. დულუმანი (1928 - 2013) შენიშნავს: «ქრისტიანული პატრისტიკის 20 ასწლეულის ყველაზე გამოჩენილი მცოდნე, დეკანოზი იოანე მეიენდორფი წერს: “ტერტულიანეს უზარმაზარი დამსახურება იმაში მდგომარეობს, რომ პირველმა მან გამოიყენა ის სიტყვა, რომელმაც შემდგომ ღრმად მოიკიდა ფესვი მართლმადიდებლურ სამერთიან ღვთისმეტყველებაში”» [20].
მინდა ცოტა ჩავაცხრო მკითხველების აღფრთოვანებული სიხარული იმასთან დაკავშირებით, რომ პირველი, ვინც ტერმინი «სამება» გამოიყენა, იყო არა ტერტულანე, არამედ II საუკუნის ქრისტიანი აპოლოგეტი თეოფილე ანტიოქიელი. პირველ რიგში, ჩვენს მიერ მოყვანილი იქნა ე.კ. დულუმანის ციტატა, რომელიც თავის მხრივ გასული ასწლეულის ერთერთ ყველაზე ცნობილ მართლმადიდებელ ღვთისმეტყველს, დეკანოზ იოანე მეიენდორფს (1926 - 1992) ციტირებს. და მეორე, ასეთი მოსაზრება ქრისტიანობის ისტორიის იტალიელმა მკვლევარმა, ა. დონინიმ გამოთქვა: «თეოლოგიურ სფეროში ტერტულიანე იყო პირველი, ვინც ტერმინი “სამება” გამოიყენა “ტრიადის” (როგორც თეოფილე ანტიოქიელი ამბობდა) ნაცვლად …» [21].
თუმცა, როგორც არ უნდა ყოფილიყო, არც ტერტულიანე და არც თეოფილე ანტიოქიელი, მაშინაც კი თუ ორივე მათგანი იყენებდა ტერმინს «სამება», აშკარაა, მასში იმ აზრს არ დებდნენ, რომელიც სიტყვა «სამებაში» მოგვიანებით დაიწყეს ჩადება და რომელსაც დღეს დებენ. მაგალითად, ა. დონინი ამასთან დაკავშირებით ტერტულიანეს შეხედულებების შესახებ წერს, რომ «მის წერილებში ასევე ცნობილია ის ტენდენციაც, როდესაც ძეს მამის დაქვემდებარებაში მყოფად მიიჩევს; რაც შეეხება სულს, ის მხოლოდ "ღვთაებრივი დიდებულების მესამე ხარისხის" "მესამე სახელად" გვევლინება» [21].
ეს კი გამოჩენილი რუსი კულტუროლოგის, ფილოსოფოსისა და ისტორიკოსის ა.ფ. ლოსევის (1893 - 1988) მოსაზრება გახლავთ ტერტულიანეს შეხედულებებთან დაკავშირებით: «ანტიკური ფილოსოფიის ასეთივე გავლენა იჩენს თავს ტერტულიანესთან ტრინიტარულ პრობლემასთან დაკავშირებით. ტერტულიანე საბოლოო სრულყოფილების გაგებიდან ამოდის, რომელსაც ის, ქრისტიანული რწმენის გამოყენებით, მამას უწოდებს. ფორმალურ-ლოგიკურად, და საერთოდ დიალექტიკურად, ეს მართლაც ასე იყო ნეოპლატონისტებთან, და ასევეა გადმოცემული ტერტულიანესთანაც. თუმცა რაც შეეხება მეორე ჰიპოსტასს, რომელსაც, ქრისტიანული რწმენის თანახმად, ის ძეს უწოდებს, აქ უკვე, ძის სრულყოფილების ყოველგვარი განდიდების მიუხედავად, ის მას მაინც მამაზე საკმაოდ დაბლა აყენებს. ძეს, ტერტულიანეს თანახმად, სრულიად სხვაგვარი არსი აქვს. ის – "მამის არსიდან გამოდის", თუმცა თვითონ უკვე არსს აღარ წარმოადგენს. მამას უსაზღვრო და უსასრულო სიკეთე ახასიათებს. ძისთვის კი, ტერტულიანეს თანახმად, მხოლოდ დაბალი სიკეთეა დამახასიათებელი, თანაც ის უკვე ცალკეულ გამოვლინებებს ეხება და არ წარმოადგენს ისეთ საწყისს, რომელიც ყოველივე არსებულისთვის პრინციპი ან იდეალი იქნებოდა. მამა აბსოლუტური ერთობაა, თუმცა ძე – ეს უკვე მრავლობითობაა. და ბოლოს და ბოლოს ძე, როგორც ცალკეული მრავლობითობის პრინციპი, ღმერთთან ჩნდება, ტერტულიანეს თანახმად, მხოლოდ სამყაროს შექმნის წინ, რადგან სამყარო უკვე სივრცობრივ-ცალკეული სიდიდეა. და, მიუხედავად იმისა, რომ ძის დაბადება, ტერტულიანეს თანახმად, მამის არსიდან ხდება და მისი სიბრძნისა და გონების გამოვნილებას წარმოადგენს, ამის მიუხედავად, ტერტულიანე ამავდროულად იმის შესახებაც საუბრობს, რომ ძე მხოლოდ სამყაროს შექმნასთან დაკავშირებით ჩნდება, რადგან ძე, როგორც იდეალური მრავლობითობა, მთელი მატერიალური მრავლობითობის პირობას წარმოადგენს. თანაც ეს ტერტულიანესთან სულაც არ წარმოადგენს შემთხვევით მოსაზრებას. ის პირდაპირ აცხადებს, რომ იყო დრო, როცა ძე არ არსებობდა» [22].
პრაქტიკულად იგივეს წერს ა.ა. სპასკიც ტერტულიანეს ტრინიტარულ შეხედულებებთან დაკავშირებით: «ტერტულიანე მაშინაც აპოლოგეტების მდგომარეობასთან სრულ თახმობაშია, როდესაც ის ძისა და სულის მამისადმი დამოკიდებულების სწავლებას ხსნის. ძე და სული მამის გამოვლინებები არიან, რომლებიც სამყაროს შექმნის წინ გამოჩნდნენ და, როგორც სამყაროს მართვის ორგანოებს, არ შეუძლიათ ღვთაებრიობით მისი სწორები იყვნენ» [18, გვ.62].
ამიტომ ტრინიტარების აპელირება იმ ფაქტთან დაკავშირებით, რომ ტერმინ «სამებას» ადრეული წარმომავლობა აქვს, მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება კორექტული, თუ შემდეგ ფაქტსაც ექცევა ყურადღება: იმას, რომ ამ ტერმინის ავტორები მასში იმ აზრს არ დებდნენ, რომელსაც დღეს დებს ის, ვინც დღეს ახდენს სიტყვა «სამებით» აპელირებას .
ზემოთ ნახსენები ე.კ. დულუმანი წერს, რომ «წმინდა სამების შესახებ ქრისტიანული საეკლესიო სწავლების პრობლემა იმაში მდგომარეობს, რომ ეს დოგმატი ყოველმხრივ გამართლებულია ნეოპლატონიზმის თვალსაზრისით, თუმცა არცერთი სიტყვით არ მტკიცდება წმინდა წერილის ტექსტში» [20]. და თუ ტრინიტარების ოპონენტები მზად არიან ამ სიტყვების ქვეშ ხელის მოსაწერად, თვითონ ტრინიტარებზე ამას ნამდვილად ვერ იტყვი.
მაშინ ბიბლიის რომელი სიტყვებით აპელირებენ სამების დოგმატის მომხრეები მის დასამტკიცებლად? ამ მუხლებიდან ზოგიერთი, ტრინიტარების აზრით, იმაზე მიუთითებენ, რომ ძეს მამის თანასწორი ღვთაებრივი სიმაღლე უკავია, სხვა მუხლები – იმაზე, რომ წმინდა სული – ღვთაებრივი პიროვნებაა. ასეთი მუხლების სრული ჩამონათვალის მოყვანა და ტრინიტართა არგუმენტაციის თვალსაზრისით მათი ანალიზი – საკმაოდ შრომატევადი ამოცანაა, რომელსაც მრავალი მკვლევარი ხსნიდა და დღესაც ხსნის. ამიტომ ჩვენ მხოლოდ რამოდენიმე მაგალითით შემოვიფარგლებით (შემდგომ ბიბლიური მუხლების ციტირება კეთდება ბიბლიის საპატრიარქოს გამოცემიდან [23]).
მაგალითი პირველი – 1 ტიმოთე 3:16: «უცილობლად დიდია ღეთისმოსაობის საიდუმლო: ღმერთი გამოჩნდა ხორცით, გამართლდა სულით, ეჩვენა ანგელოზებს, ქადაგებულ იქნა წარმართთა შორის, სარწმუნო იქნა საწუთროსათვის და ამაღლდა დიდებით». თითქოსდა, შავით თეთრზე წერია: «ღმერთი გამოჩნდა ხორცით», ანუ იესო – ღმერთია.
თუმცა ბიბლიის თარგმანების დიდ უმრავლესობაში წერია: “ის, ვინც გამოცხადდა ხორცში”. მაგალითად, ასე ან ამის მსგავსად გადმოიცემა ეს წინადადება ბიბლიის ისეთ რუსულ თარგმანებში, როგორიცაა: Современный перевод («ქრისტე გამოცხადდა ადამიანური სახით») [24], Восстановительный перевод («ის, ვინც ხორციელად იქნა გამოცხადებული») [25], Смысловой перевод («ის ხორციელად გამოცხადდა») [26], перевод епископа Кассиана («ის, ვინც ხორციელად გამოცხადდა») [27], перевод В.Н. Кузнецовой («ის, ვინც ღმერთმა ადამიანური სხეულით მოავლინა») [28], Новый Завет в современном русском переводе под редакцией М.П. Кулакова («ხორციელად იქნა გამოცხადებული ის») [29], перевод Д. Стерна («Еврейский Новый Завет») («ის ფიზიკურად გამოცხადდა») [30] და ა.შ.
საინტერესოა იმის აღნიშვნა, რომ ისააკ ნიუტონი, რომელიც ცნობილი იყო თავისი ანტიტრინიტარული შეხედულებებით, ამტკიცებდა, რომ 1 ტიმოთეს 3:16-ში «სიტყვა “ღმერთი” არ არის ადრეულ თარგმანებში, მათში ნათქვამი იყო: “...დიდია ღვთისმოსაობის საიდუმლო, რომელიც გამოცხადდა ხორცში, მართლად გამოცხადდა სულში...” გარდა ამისა, ის აღნიშნავს, რომ ყველა მოყვანილი ნაწყვეტების ციტირებას თავად ათანასე და მისი მომხრეებიც არ ციტირებდნენ ნიკეის კრებაზე თავის გამოსვლებში არიანელთა წინააღმდეგ, მათი გამოყენება გაცილებით გვიან დაიწყეს თეოლოგიურ დავებში» [31].
ასევე ამასთან დაკავშირებით, ტექსტოლოგი და ბიბლეისტი ბ. მეცგერი წერს: «1 ტიმ. 3:16-ის ადრეულ ხელნაწერებში ვკითხულობთ ОС (“ის, ვინც”), მაშინ როდესაც მრავალ გვიან ხელნაწერებში – θС (ჩვეულებრივ θεός-ის, “ღმერთი” შემოკლება). საკმაოდ ადვილად შეიძლება არეოდათ ასოები გამა, პი და ტაუ (Г, П, Т), განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ პირველისა და ბოლოს ზედა ხაზები დაუდევრად იყო ჩაწერილი ან თუ ასო პის მარჯვენა ფეხი ძალიან მოკლე იყო» [ 32, გვ.182].
ამ ბიბლიურ მუხლთან დაკავშირებული ძალიან მსგავსი კომენტარია მოცემული ასევე ბიბლიის აზრობრივ თარგმანში: «ყველაზე ძველ ხელნაწერებში გამოყენებულია სიტყვა «ის», თუმცა მრავალ სხვა ხელნაწერში – «უზენაესი». ამ ორ ვარიანტს შორის განსხვავება იმაში მდგომარეობს, რომ ორიგინალის ენაში ერთი პატარა ჰორიზონტალური ხაზი ამ სიტყვაში ერთ ასოს მეორეთი ცვლის, რის შედეგადაც ერთი სიტყვა მეორედ იქცევა» [26]. აი კიდევ ერთი კომენტარი, რომელიც ტრინიტარ ჯ. მაკარტურს ეკუთვნის: «ჩვენს თარგმანში ეს მუხლი სიტყვა «ღმერთით» იწყება. თუმცაღა ყველაზე ადრეულ და ყველაზე საუკეთესო ხელნაწერებში ვკითხულობთ ჰოს, (ის), და არა თეოს («ღმერთი»). (იხ. ამ ტექსტუალური საკითხის განხილვა Bruce M. Metzger-ის წიგნში, A Textual Commentary on the Greek New Testament [New York: United Bible Societies, 1975], 641). თუმცა მის წინ არ დგას სიტყვა, რომელიც ჰოს განმარტავდა, მუხლში საუბარი მხოლოდ იესო ქრისტეს შეიძლება შეეხებოდეს, რომელიც ღვთისმოსაობის ნამდვილ საიდუმლოს წარმოადგენს...».
მომდევნო მუხლი ამ კატეგორიიდან – რომაელები 9:5: «...ხორციელად მათგანაა ქრისტე, ღმერთი, ყველაზე ამაღლებული და უკუნისამდე კურთხეული. ამინ». ეს ერთერთი იმ მუხლთაგანია, რომელსაც იმის გამო, რომ ორიგინალურ ბერძნულ ტექსტში (ასევე ბერძნულად შესრულებულ ადრეულ ხელნაწერებში) პუნქტუაცია არ არის, რამოდენიმე განსხვავებული მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს წაკითხვის ფორმიდან გამომდინარე. მაგალითად, გამოცემაში, რომელიც ცნობილია, როგორც «Толковая Библия Лопухина» [33] სიტყვების “ღმერთი ყველაზე ამაღლებული” კომენტარში ნათქვამია: «ეს ადგილი დაბრკოლების ქვას წარმოადგენს განმმარტებლებისთვის. ვის შეეხება ეს სიტყვები? ქრისტეს თუ ღმერთს?».
გამოცემაში «ებრაული ახალი აღთქმა» (დ. სტერნის თარგმანი) [30] განსახილველი მუხლი ასეთი სახით ჟღერს: «მათ ეკუთვნიან პატრიარქები; და მათგან წარმოიშვა, თუ ფიზიკურ წარმოშობაზე ვილაპარაკებთ, მესია, რომელიც ყველაზე მაღლაა. მარადიულად განდიდებული იყოს ადონაი!».
ბიბლიის გელია ვიშენჩუკი-ვიშენკის თარგმანში, ეს მუხლი შემდეგნაირად ჟღერს: «და მამანიც. ერთერთი მათგანი ქრისტეა. ის არის – ყველაზე მაღლა. მარადიულად კურთხეული იყოს ღმერთი! ამინ».
ბიბლიის სხვა თარგმანებიც არსებობს, რომლებშიც რომაელების 9:5-დან მოყვანილი განსახილველი ფრაზა მსგავსი სახით ჟღერს, მაგალითად, ისეთი ინგლისურენოვანი თარგმანები: The New American Bible; New Translations of the Bible (ჯ. მოფატის თარგმანი); The Revised New Testament; Revised Standard Version; Today’s English Version; The New English Bible.
შემდეგ, ამ მუხლის სქოლიოში, ვ.ნ. კუზნეცოვას [28] თარგმანში ნათქვამია: «შესაძლოა სხვაგვარი გაგებაც: “ქრისტე, რომელიც ყველაზე მაღლაა. დაე უკუნისამდე კურთხეული იყოს ღმერთი!”».
ასეთივე სახით, ამ მუხლის კომენტარში, ახალ ჟენევურ სასწავლო ბიბლიაში [10] ნათქვამია, რომ თარგმანის შესაძლო ვარიანტს წარმოადგენს: «ქრისტე, ყველაზე ამაღლებული. ღმერთს კურთხევა მარადიულად!».
ანალოგიურად გამოცემაში «თემატური ბიბლია კომენტარებით» (The NSV Topical Study Bible. New International Version. ნათარგმნია ინგლისურიდან) ამ მუხლის კომენტარში ვკითხულობთ: «ან: 1) ქრისტე ყველაზე მაღლაა. კურთხეული იყოს ღმერთი მარადიულად; 2) ქრისტე; კურთხეული იყოს ღმერთი მარადიულად, რომელიც ყველაზე მაღლა დგას».
მსგავსი კომენტარია მოცემული ასევე ბიბლიის ს. ბაინგტონის (S. Byington) ინგლისურენოვან თარგმანში «The Bible in the living English».
ამგვარად, ჩვენ ვხედავთ, რომ ამ მონაკვეთის თარგმნის ორი შესაძლო ვარიანტი არსებობს. ამიტომ, აშკარაა, სწორი ის ვარიანტი იქნება, რომელიც კონტექსტთან იქნება თანხმობაში.
რაზე მიუთითებს კონტექსტი? მაგალითად, 6-დან 13 მუხლებში ნაჩვენებია, რომ ღვთის განზრახვის შესრულება დამოკიდებულია არა ხორციელი მემკვიდრეობით მიღებულზე, არამედ ღვთის ნებაზე. 14 - 18 მუხლებში, იმისათვის, რათა შეგვახსენონ, რომ ღმერთია – ყველაზე მაღლა, იმ სიტყვებს გვახსენებენ, რომელიც გამოსვლის 9:16-ში ფარაონის მისამართითაა წარმოთქმული. ხოლო 19 - 24 მუხლებში, ღვთის უმაღლესი მდგომარეობის ილუსტრირება მექოთნისა და თიხის ჭურჭლის მაგალითით კეთდება, რომლებსაც ის ამზადებს. ყველა ამ შემთხვევაში საუბარი მხოლოდ და მხოლოდ ღმერთს ეხება, “ღმერთსა და ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს მამას” (რომაელები 15:5,6). ამგვარად, ჩვენი თვალსაზრისით, რომაელების 9:5-ის უფრო ზუსტი და კონტექსტის შესაბამისი თარგმანი ის იქნება, სადაც იმის შესახებაა საუბარი, რომ ღმერთია ყველაზე მაღლა და რომ მას ეკუთვნის კურთხევა ანუ, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ქება-დიდება.
კიდევ ერთი მუხლი – საქმეები 20:28: «მაშ, გაუფრთხილდით თქვენს თავსაც და თქვენს სამწყსოსაც, რომლის მცველებადაც დაგადგინათ სულმა წმიდამ, რათა მწყემსავდეთ ღვთის ეკლესიას, რომელიც მან შეიძინა თავისი სისხლით». ამ მუხლიდან გამომდინარე დასკვნა კეთდება, რომ იესოა – ის ღმერთი, რომელმაც ეკლესია «შეიძინა თავისი სისხლით». კვლავ იმას მივაქციოთ ყურადღება, თუ როგორაა ნათარგმნი ეს მუხლი ბიბლიის სხვა თარგმანებში.
მაგალითად, ვ.ნ. კუზნეცოვას [28] თარგმანში წერია: «მან ის თავისთვის შეიძინა საკუთარი ძის სისხლით»;
გამოცემაში «ახალი აღთქმა და ფსამუნები თანამედროვე რუსულ თარგმანში» [29]: «მან თავისთვის შეიძინა საკუთარი ძის სისხლით».
ასეთივე სახითაა მუხლის ეს ნაწილი ნათარგმნი გამოცემაში «ებრაული ახალი აღთქმა» (დ. სტერნის თარგმანი) [30].
ხოლო აი როგორ ჟღერს ეს მუხლი ბიბლიის ზოგიერთ ინგლისურენოვან თარგმანებში: Revised Standard Version: «with the blood of his own Son»; Today’s English Version: «with the blood of his own [Son]»; Emphasized Bible: «with the blood of his own»; The Emphatic Diaglott (ბენჟამინ უილსონის თარგმანი): «with the blood of his own»; J.N. Darby-ს თარგმანი: «with the blood of his own».
უნდა აღინიშნოს, რომ ბრიუს მეცგერი (1914 - 2007), მსოფლიოში ცნობილი ბიბლეისტი, წერს, რომ ამ მუხლის ბოლო ნაწილს «იმისგან განსხვავებული მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს, ვიდრე მიღებულია («მან შეიძინა თავისი სისხლით»); სხვა აზრი, რომელსაც შესაძლოა საქმეების ავტორი გულისხმობდა, „შეიძინა სისხლით საკუთარი“». შემდეგ ის განმარტავს, რომ «[ნაცვალსახელი «თავისი»] მხოლობითი რიცხვის აბსოლუტური გამოყენება... იშვიათად გვხვდება ბერძნულ პაპირუსებში როგორც ახლო ნათესავის მიმართ გამოყენებული მოფერებითი ფრაზა» [32, გვ.232].
და ბოლო მაგალითი – ებრაელები 1:8,9: «ძეზე კი: „ტახტი შენი, ღმერთო, უკუნითი უკუნისამდე, და კვერთხი სიმართლისა - შენი სუფევის კვერთხი“. „შეიყვარე სიმართლე და მოიძულე ურჯულოება, ამიტომაც გცხო ღმერთმა, შენმა ღმერთმა სიხარულის ზეთი უფრო უხვად, ვიდრე შენს თანაზიართ“». ბიბლიის საპატრიარქოს გამოცემის ამ მუხლის თანახმად, ძის მიმართ გამოიყენება მიმართვა «ღმერთო», საიდანაც დასკვნა კეთდება, რომ იესო – ღმერთია. გავაანალიზოთ ეს მონაკვეთი.
მასში ციტირებულია ფსალმუნის 44:6,7 («ტახტი შენი, ღმერთო, უკუნითი უკუნისამდეა, სიმართლის კვერთხია კვერთხი შენი მეუფებისა. შენ შეიყვარე სიმართლე და შეიძულე ბოროტება; ამიტომაც გცხო ღმერთმა, შენმა ღმერთმა, სიხარულის ზეთი შენს მეგობრებზე უმეტეს»), სადაც ადგილი აქვს ადამიანი მეფისადმი მიმართვას და რომელსაც ბიბლიის მწერალი, რაღა თქმა უნდა, ყოვლისშემძლე ღმერთად ვერ მიიჩნევდა.
ამასთან დაკავშირებით «ახალ ჟენევურ სასწავლო ბიბლიაში» [10] ფსამუნის 44:6-ის კომენტარში ნათქვამია: «მოცემული მუხლის, მის ახლომდებარე კონტექსტთან შეთანხმება ცოტა რთულია, რადგან მეფეს, რომელსაც ავტორი მე-5 და მე-6 მუხლებში მეორე პირში მიმართავს, აქ ღმერთი ეწოდება».
ყურადღება მივაქციოთ იმას, თუ როგორ ჟღერს ფსამუნის 44:6,7 (და შესაბამისად ებრაელების 1:8,9) ბიბლიის ზოგიერთ სხვა თარგმანში:
- «თანახი: თორა, წინასწარმეტყველები, ქერუბიმი» (დ. იოსიფონის თარგმანი): «ტახტი შენი, (რომელიც მოგცა) ღმერთმა, – მარადიულია; სამართლიანობის კვერთხი – შენი სამეფოს კვერთხია. გიყვარს სამართლიანობა და გძულს უწმინდურება, ამიტომ გცხო შენ ღმერთმა, შენმა ღმერთმა, სიხარულის ზეთით, შენი ძმებიდან (ამოგარჩია შენ)»;
- ს. ავერინცევის [33] თარგმანი: «ღვთისგანაა შენი ტახტი მარადიულად; სიმართლის კვერთხი – შენი სამეფოს კვერთხია. შენ შეიყვარე სიმართლე და შეიძულე ბოროტება, ამის გამო გცხო ღმერთმა, შენმა ღმერთმა, სიხარულის ზეთით შენ – შენი თანამგზავრებისგან განსხვავებით»;
- თანამედროვე თარგმანი [24]: «შენი ტახტი, ღმერთო, მარადიულად დარჩება, შენი სამეფო კვერთხი – სამართლიანობის კვერთხია. შენ შეიყვარე სიკეთე და გძულს ბოროტება, და ამიტომ გადაყენა შენმა ღმერთმა დანარჩენებზე მაღლა, მხოლოდ შენ ერთს გცხო სიხარულის ზეთი».
- აზრობრივი თარგმანი [26]: «ო უზენაესო! შენი ტახტი მარადიულია, შენი სამეფო კვერთხი – მართლმსაჯულების კვერთხია. შენ შეიყვარე სამართლიანობა, უკანონობა კი შეიძულე. ამიტომ უზენაესმა, შენმა ღმერთმა, სხვებზე მეტად აგამაღლა, ამასთანავე, ისე გადმოღვარა შენზე სიხარული, როგორც ზეთი», ამავდროულად მე-6 მუხლის სქოლიოში ნათქვამია: «ან: “მარადიულია შენი ტახტი, რომელიც უზენაესმა მოგცა”».
ასევე შეგვიძლია ყურადღება მივაქციოთ ფსალმუნის 44:6-ის ზოგიერთ ინგლისურენოვან თარგმანებს. მაგალითად, American Standard Version-ში წერია: “Thy throne, O God, is for ever and ever” (ქართულად სიტყვასიტყვით: “შენი სამეფო ტახტი, ო ღმერთო, უკუნითი უკუნისამდეა”), ამ ფრაზის სქოლიოში კი წერია: “Or, Thy throne is the throne of God” (ქართულად სიტყვასიტყვით: “ან, შენი სამეფო ტახტი – ღვთის ტახტია”). ბიბლიის ამავე თარგმანში, ებრაელების 1:8-ს სქოლიოში წერია: “Or, Thy throne is God” (ქართულად სიტყვასიტყვით: “ან, შენი ტახტი – ღმერთია”).
New International Version: “therefore God, your God, has set you above your companions by anointing you with the oil of joy” (“ამიტომ ღმერთმა, შენმა ღმერთმა, შენს მეგობრებზე მაღლა დაგაყენა, როდესაც სიხარულის ზეთი გცხო”).
ს. ბაინგტონის თარგმანში («The Bible in the Living English») ფსამნულის 44:6: “God is your throne forever and evermore” (ქართულად სიტყვასიტყვით: “ღმერთია – შენი ტახტი მარადიულად და სამარადისოდ”).
ამგვარად, აქ წმინდა წერილის ამ ადგილების თარგმანის სხვა ვარიანტზე კეთდება მითითება, და შესაბამისად, განსხვავებულ გაგებაზეც. ამავდროულად აშკარაა, რომ პრიორიტეტი იმ თარგმანს უნდა მიენიჭოს, რომელიც კონტექსტთანაა თანხმობაში. უნდა აღინიშნოს, რომ ბოლო შემთხვევაში (ს. ბაინგტონის თარგმანი) საუბარია მიმართვაზე, რადგან სხვა შემთხვევაში, ინგლისური და ქართული გრამატიკის თანახმად, შესაბამის ადგილზე მძიმე იჯდებოდა (ანუ ასე იქნებოდა: “ღმერთო, შენი ტახტი მარადიული და სამარადისოა”), აქ კი იმაზე კეთდება მითითება, რომ მისი ტახტი, ვინც მეფობს (მოცემულ შემთხვევაში ისრაელის მეფის), ღმერთია, რაც თარგმანი American Standard Version-ის ფსალმუნის 44:6-სა და ებრაელების 1:8-ს სქოლიოებში ჩაწერილს ეთანხმება.
ასეთივე სახით ჟღერს ეს ფრაზა ბიბლიის მრავალ ინგლისურენოვან თარგმანებში. მაგალითად, ს. ბაინგტონის თარგმანში წერია: “for this reason God, your God, has anointed you with the oil of joy” (ქართულად სიტყვასიტყვით: “ამ მიზეზის გამო ღმერთმა, შენმა ღმერთმა, გცხო სიხარულის ზეთი”);
American Standard Version: “therefore God, your God, hath anointed thee with the oil of gladness” (ქართულად სიტყვასიტყვით: “ამიტომ ღმერთმა, შენმა ღმერთმა, გცხო ბედნიერების ზეთი”);
New International Version: “therefore God, your God, has set you above your companions by anointing you with the oil of joy” (“ამიტომ ღმერთმა, შენმა ღმერთმა, შენს მეგობრებზე მაღლა დაგაყენა, როდესაც სიხარულის ზეთი გცხო”).
ანუ, არსებითად, ამ მუხლში არ არის ღვთის ძისადმი, როგორც ღმერთისადმი მიმართვა, არამედ მოცემულია მტკიცებულება, რომელიც იმ ღმერთს შეეხება, რომელმაც იესოს “სიხარულის ზეთი სცხო”.
ამგვარად, წმინდა წერილის მრავალი ადგილის, ტრინიტარული დოგმატის უსიტყვოდ მხარდამჭერად მიჩნევა არ შეიძლება, რადგან მათი ალტერნატიული თარგმანებიც არსებობს, რომელთა აზრიც ტრინიტარულიდან შორსაა.
ამავდროულად, სამების დოგმატის ზოგიერთი მომხრე მიიჩნევს, რომ წმინდა წერილში როგორც მინიმუმ ორი ფრაგმენტი არსებობს, რომლებიც ტრინიტარული დოგმატის უსიტყვო მტკიცებულებებს წარმოადგენენ. საუბარია 1 იოანეს 5:7,8-ზე: «ვინაიდან სამნი მოწმობენ ზეცად: მამა, სიტყვა და სული წმიდა, ხოლო ეს სამი ერთია. და სამნი მოწმობენ ქვეყნად: სული, წყალი და სისხლი, ხოლო ეს სამი ერთია»,
და მათეს 28:19: «მაშ, წადით, დაიმოწაფეთ ყველა ხალხი და ნათელი ეცით მათ მამის და ძის და სული წმიდის სახელით».
მაგალითად, გამოცემაში [34, გვ.171] ისტორიკოსი პეტერ გერლიტსის ნაშრომზე «ღვთის არსის სამერთიანობის სწავლების ფონი» დაყრდნობით ნათქვამია, რომ «ეგრეთ წოდებული Comma Johanneum-ის (1 იოანე 5:7) გარდა, რომელიც IV საუკუნის ბოლოს გამოჩნდა ესპანელი და აფრიკელი ეკლესიის მამებს შორის, ასწლეულების მანძილზე სამერთიანობის მხარდამჭერ მტკიცებულებად მათეს 28:19-ში მოცემული ნათლობის მითითება გამოიყენებოდა, როგორც ყველაზე ძველი. თუმცა უკვე აღორძინების ეპოქაში მისი ავთენტურობა უკვე ეჭვქვეშ დგებოდა». უფრო დაწვრილებით შევჩერდეთ წმინდა წერილის ამ მუხლებზე.
თავიდანვე მინდა ავღნიშნო, რომ გარკვეულ გაოცებას იწვევს (ან იქნებ არც ღირს ამის გამო გაოცება?) ის ფაქტი, რომ მრავალმა ტრინიტარმა, რომლებსაც, როგორც წესი, საღვთისმეტყველო განათლება არ აქვთ, არაფერი იციან იმასთან დაკავშირებით, რომ ფრაზა «მამა, სიტყვა და სული წმიდა, ხოლო ეს სამი ერთია» 1 იოანეს 5:7-ში, პრაქტიკულად ბიბლიის არცერთ თანამედროვე თარგმანში არ გვხვდება, როგორც ინგლისურ და რუსულენავანში, ასევე – სხვა ენებზეც.
ამასთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ ამ სიტყვების სქოლიოში, ბიბლიის ეპისკოპოსი კასიანეს [27] თარგმანში ნათქვამია: «ძველ რუსულ თარგმანებში მოცემული სიტყვები “მამა, სიტყვა და სული წმიდა, ხოლო ეს სამი ერთია” 1 იოანეს წერილის არცერთ ძველ ხელნაწერში არ გვხვდება».
ასევე გამოცემაში, რომელიც ცნობილია როგორც «ლოპუხინის გასაგები ბიბლია» [35] მე-7 მუხლის კომენტარში წერია: «დოქტრინალური და დოგმატური თვალსაზრისით საკმაოდ მნიშვნელოვანი მე-7 მუხლი, ახალი აღთქმის არცერთ ძველ ბერძნულ კოდექსში არ იკითხება … ეს მუხლი არც ახალი აღთქმის უძველეს თარგმანებშია … მხოლოდ რამოდენიმე, და ისიც არც თუ ისე ძველ, ვულგატის ლათინურ თარგმანებში ეს სადაო მუხლი იკითხება. უკვე ვულგატის გავლენის გამო, XVI საუკუნის ორ ბერძნულ კოდექსში ამ მუხლს ვხვდებით. ახალი აღთქმის ტექსტის - გრისბახის, შოლცის, ტიშენდორფის, ვესკოტი-ჰორტის, ტრიჯელსისა და სხვა - უახლეს კრიტიკულ გამოცემებში, მე-7 მუხლის სიტყვები გამოტოვებულია. ამის საპირისპიროდ, აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ეკლესიების მიერ მიღებული ტექსტები, მე-7 მუხლში მოცემულ სიტყვებს ისე წარმოაჩენენ, როგორც მოციქულთა ავთენტურ სიტყვებს. ამავდროულად ჩვენ საეკლესიო შეხედულებები კი უნდა შევინარჩუნოთ, მაგრამ სამეცნიერო ტექსტუალურ-კრიტიკული მონაცემები ამ მუხლის სიყალბეს ყოველგვარი ეჭვების გარეშე ამტკიცებენ».
გამოცემაში «ახალი აღთქმა (რუსული თარგმანი პარალელური ადგილებითა და დანართებით)» [36], მე-7 მუხლის კომენტარში ჩაწერილია: «ზეცაში სამი მოწმის შესახებ სიტყვები არცერთ ძველ ხელნაწერებში არ არის და, როგორც ჩანს, მოგვიანებით იქნა ჩაწერილი, დედამიწაზე არსებული სამი მოწმის სამოციქულო სწავლების შესაბამისად».
ბიბლეისტი უილიამ ბარკლი კი, 1 იოანეს 5:7,8-ს ასეთ კომენტარს უკეთებს: «ბიბლიის რუსულ თარგმანში არის მუხლი, რომელიც ჩვენ საერთოდ გამოვტოვეთ: "ვინაიდან სამნი მოწმობენ ზეცად: მამა, სიტყვა და სული წმიდა, ხოლო ეს სამი ერთია". ბიბლიის უახლეს ინგლისურ თარგმანებში, ეს მუხლი სრულიად გამოტოვებულია ყოვეგვარი შენიშვნებისა და კომენტარების გარეშე, რადგან ის პირვანდელ ტექსტშიც არ ყოფილა. ეს შემდეგიდან ჩანს: პირველი, ის არ გვხვდება არცერთ იმ ბერძნულ ტექსტებში, რომლებიც მეთოთხმეტე ასწლეულამდე იქნა შექმნილი. ის არ არის არცერთ დიდ სიებში, რომლებიც მესამე და მეოთხე ასწლეულებს მიეკუთვნებიან. მის შესახებ არცერთმა ეკლესიის დიდმა მამამ არაფერი იცოდა, ის არც იერონიმეს მიერ შესრულებული ბიბლიის ლათინური თარგმანის, ვულგატას ორიგინალ ტექსტში გვხვდება. პირველად მას ესპანელი ერეტიკოსი სახელად პრისკილიანი ახსენებს, რომელიც 385 წელს მოკვდა. ამის შემდეგ ეს მუხლი თანდათანობით გადავიდა ახალი აღთქმის ლათინურ სიებში, თუმცა, როგორც ჩვენ უკვე ვნახეთ, ის ბერძნულ სიებში შეტანილი არ ყოფილა. მაშინ როგორ მოხვდა ის ტექსტში? თავიდან ეს, ალბათ, მინდორზე გაკეთებული ნიშანი ან შენიშვნა იყო. იქიდან გამომდინარე, რომ ის სამების დოქტრინის კარგი ილუსტრაცია შეიძლება ყოფილიყო, დროთა განმავლობაში ღვთისმეტყველების მიერ ისე იქნა მიღებული, როგორც ტექსტის ნაწილი, განსაკუთრებით სხოლასტიკური სწავლულების ადრეულ პერიოდში, მანამ, სანამ დიდ სიებს აღმოაჩენდნენ. მაგრამ რატომ შემორჩა და რატომ რჩებოდა ჯერ კიდევ სულ ცოტა ხნის წინ (რუსულ თარგმანში კი დღემდე) ინგლისურ თარგმანში? პირველი ბერძნული ახალი აღთქმა ერაზმუს როტერდამელის მიერ 1516 წელს იქნა გამოცემული. ერაზმუსი დიდი მეცნიერი იყო და, რადგან იმის შესახებ იცოდა, რომ ეს მუხლი პირვანდელ ტექსტში არ იყო, მან ის თავის პირველ გამოცემაში არ ჩართო. თუმცა იმ დროისთვის ღვთისმეტყველები უკვე ფართოდ იყენებდნენ ამ მუხლს; მაგალითად, ის დაბეჭდილი იქნა ლათინურ ვულგატაში 1514 წელს, რის გამოც ერაზმუს როტერდამელი კრიტიკას დაექვემდებარა ასეთი დაუდევრობის გამო. მან ამაზე უპასუხა, რომ ამ მუხლს შემდეგ გამოცემაში დაბეჭდავდა, თუ ვინმე მას ისეთ ბერძნულ სიას აჩვენებდა, რომელშიც ეს მუხლი იყო მოცემული. ვიღაცამ მას ძალიან გვიანი და ძალიან ცუდი სია წარუდგინა, რომელშიც ეს მუხლი ბერძნულად ეწერა, ამიტომ ერაზმუსმა, რომელმაც საკუთარ სიტყვას უერთგულა, თუმცა საკუთარი მოსაზრებისა და სურვილის წინააღმდეგ, ის 1522 წლის გამოცემაში დაბეჭდა. შემდეგი ნაბიჯი იყო სტეფანუსის მიერ გამოცემული ბერძნული ახალი აღთქმა 1550 წელს, რომელსაც თვითონ "მიღებული ტექსტი" უწოდა და ზუსტად მის მიხედვით გამოიცემოდა საუკუნეების განმავლობაში როგორც ინგლისური ბიბლია, ასევე ბერძნული ტექსტი. აი ამიტომ მოხვდა ეს მუხლი ბიბლიაში. რა თქმა უნდა, ამაში, კერძოდ, ცუდი არაფერი იყო, თუმცა თანამედროვე მეცნიერებამ აბსოლუტურად უტყუარად დაადგინა, რომ ეს მუხლი იოანეს არ დაუწერია და რომ ის მისი სიტყვების გაცილებით გვიანდელ შენიშვნას და დანამატს წარმოადგენს, ამის გამო ის ყველა უახლეს თარგმანებში გამოტოვებულია» [37].
მიუხედავად ყველაფრისა, ზოგიერთი ტრინიტარი დღემდე იყენებს ამ მონაკვეთს სამების დოგმატის მტკიცებულებად. მაგალითად, ბ.ვ. რაუშენბახის სტატიაში ნათქვამია: «სამების სწავლებაში ეკლესიის მამებმა, ღმერთში მონადისა და ტრიადის ერთდროულობის გამოხატვის ჩვენს წინაშე მდგომი პრობლემის დოგმატურად უზადო გადაწყვეტილება მოგვცეს. ეს სამერთიანობა ძალიან შეკვეცილად და მკაფიოდაა გამოხატული მოციქული იოანეს პირველ წერილში: “ვინაიდან სამნი მოწმობენ ზეცად: მამა, სიტყვა და სული წმიდა, ხოლო ეს სამი ერთია» (1 ინ., V, 7)”» [6]. ხოლო თანამედროვე ადვენტისტი ავტორი ალექსეი ოპარინი, თავის წიგნში [38] ამ მონაკვეთზე ისე მიუთითებს, როგორც იმის მტკიცებულებაზე, რომ სამების დოგმატი ბიბლიაზეა დაფუძნებული.
ამიტომ სრულიად გასაგებია პროფესორი ს.ლ. ვასილენკოს რეაქცია ამასთან დაკავშირებით: «აღნიშნული მინაწერი არ ფიგურირებდა ავგუსტინეს პასუხებში არიანელობის მიმდევრებთან მისი დისკუსიის პროცესში, რომლებიც სამებას უარყოფდნენ. ის არც იმ წერილებში ყოფილა, სადაც ის იოანეს წერილებს განმარტავდა. ძველ ხელნაწერებზე უკვე აღარაფერს ვამბობ. შესაბამისად, ეკლესიის მრავალი იერარქი იყო გათვითცნობიერებული გაყალბებასთან დაკავშირებით. შეუძლებელია მათ არ სცოდნოდათ. თუმცა დიდი ხნის განმავლობაში მალავდნენ. თავის თარგმანებში წარმოთქვავდნენ და ციტირებდნენ. ეს ყველაზე სამწუხარო მომენტია. ასეთი რამის სამწყსოსგან დამალვა არ შეიძლებოდა. ასეთი რამ დემორალიზებას იწვევს, საფუძველს ანგრევს, ეკლესიისგან აუცხოვებს. რაღა თქმა უნდა, შემდეგ უკანა თარიღით ახსნა-განმარტებებიც მოიძებნა. რომ ვითომდა შემთხვევით მოხდაო. გაგვეპარაო. თუმცა ამის დაჯერება რთულია. რადგან ამდენი დროა უკვე გასული» [39].
ეხლა კი მათეს 28:19-ს შევეხოთ: «მაშ, წადით, დაიმოწაფეთ ყველა ხალხი და ნათელი ეცით მათ მამის და ძის და სული წმიდის სახელით».
მაგალითად, ახალი აღთქმის თანამედროვე მთარგმნელი ვ.ნ. კუზნეცოვა, ამ მუხლის კომენტირებისას, წერს: «ყველაგან, სადაც ნათლობის შესახებაა საუბარი, ის იესო ქრისტეს სახელით სრულდება (იხ. საქმეები 2.38; 8.16; 10.48; 19.5; რომაელები 6.3; გალატელები 3.27). აქ კი ჩვენს წინაშე სამმაგი ფორმულაა: “მამის, ძის და სული წმინდის სახელით”. ასევე სამმაგი ფორმულაა დიდაქეშიც, ადრეულ ქრისტიანულ ნაწარმოებში, რომელშიც 1-ლი სახარების დიდი გავლენა ჩანს. მეცნიერთა უმრავლესობას მიაჩნია, რომ ნათლობის პირვანდელი ფორმულებია “იესოს სახელით”, “უფლის სახელით”, “უფალი იესოს სახელით”, “იესო ქრისტეს სახელით” და ამის მსგავსი. მათი აზრით, მათემ იესოს თავდაპირველი სიტყვები, რომელსაც ასე უნდა გაეჟღერა “მონათლეთ ისინი ჩემი სახელით”, სიტყვების გაცილებით უფრო ჩვეული წყობით შეცვალა, რომლებსაც ნათლობის დროს მის თემში იყენებდნენ. ამის მტკიცებულებად მათ 19-20 მუხლებში მოცემული რითმის რღვევა მოჰყავთ, რომელიც ჩამატებაზე მიუთითებს, და ასევე მოჰყავთ ის ფაქტი, რომ ეპისკოპოსმა ევსები კესარიელმა, ნიკეის საეკლესიო კრებაზე (325 წ.) სიტყვით გამოსვლისას, ოცზე მეტჯერ მოახდინა ამ ნაწყვეტის ციტირება შემდეგი ფორმით “მონათლეთ ისინი ჩემი სახელით”» [40, გვ.562].
იმ მოსაზრების საგულდაგულო ანალიზი, რომ ფრაზა «ნათელი ეცით მათ მამის და ძის და სული წმიდის სახელით», ავთენტურს არ წარმოადგენს, გაკეთებულია ვ. შნაიდერის ნაშრომში «ნათლობა სამების სახელით?». აი როგორ დასკვნამდე მივიდა ავტორი: «ბიბლიური ტექსტის ყველა არსებული ხელნაწერი ასლი, რომელიც მათეს 28:19-ს შეიცავს, ნიკეის შემდგომ პერიოდს მიეკუთვნება, და ყველა მათგანი ნათლობის ტრინიტარული ფორმულის სიტყვასიტყვით ტექსტს შეიცავს. მნიშვნელოვანი პატრისტიკული წყაროები და ევსები კესარიელის წერილები, პირიქით, ისეთ ტექსტს შეიცავენ, რომელშიც ნათლობის ტრინიტარული ფორმულა საერთოდ არ არის. საქმეებში და სხვა ახალაღთქმისეულ წერილებში მოცემული ცნობები არსად არ შეიცავენ ტრინიტარული ფორმულით ნათლობის რაიმე მითითებას, თუმცა სამაგიეროდ ბევრჯერ მოიხსენიებენ, რომ ადამიანები, რომლებიც მოციქულებს უჯერებდნენ, უფლის სახელით მოქმედებდნენ და «უფალი იესოს სახელით» ინათლებოდნენ.
თუმცა, თუნდაც რომ დავუშვათ, რომ სიტყვები «ნათელი ეცით მათ მამის და ძის და სული წმიდის სახელით», ქრისტეს მიერ იქნა წარმოთქმული, იძლევიან თუ არა ეს სიტყვები ღმერთი-სამების რწმენის საფუძველს? მრავალი ტრინიტარის აზრით, კი, რადგან, პირველ რიგში მათში ერთდროულად არიან ნახსენები მამა, ძე და წმინდა სული, და მეორე, მათთან მიმართებაში მხოლობითი რიცხვი გამოიყენება «სახელით». რაც შეეხება მეორე ასპექტს, ყურადღება უნდა მივაქციოთ იმ ფაქტს, რომ დაბადების 48:16-ში წერია: «იწოდებოდნენ ჩემი სახელით, ჩემი მამა-პაპის სახელით, აბრაამისა და ისაკისა», ანუ სიტყვა «სახელი» მხოლობით რიცხვშია გამოყენებული ორ პიროვნებასთან მიმართებით, საიდანაც, რაღა თქმა უნდა, მათი «ერთარსობა» და «განუყოფლობა» არ ვლინდება. შესაბამისად, არც მამის, ძისა და წმინდა სულის ერთად მოხსენიებით არ ვლინდება არანაირად მათი, როგორც ღვთაებრივი პირების ერთობა, რომლებიც ერთ ღმერთს წარმოადგენენ, არც ის ვლინდება, რომ ეს პიროვნებები «ერთარსნი» არიან და სამერთიან ღმერთში არსებობენ «განუყოფლად».
სათანადო უნდა მიეგოს ზოგიერთ აპოლოგეტ-ტრინიტარს იმის გამო, რომ არ ჯიუტობენ იმასთან დაკავშირებით, თითქოს მოცემული ტექსტი თავისთავად წარმოადგენდეს ტრინიტარული დოგმატის მტკიცებულებას და რომ ის ისე უნდა იქნას განხილული, როგორც იმ მუხლებიდან ერთერთი, რომლებიც, მათი აზრით, თანხვედრაში სამების დაჯერების საფუძველს იძლევიან.
სამწუხაროდ, ხანდახან ზოგიერთი ტრინიტარები ისეთ არგუმენტებს წამოაყენებენ, რომელიც სრული თავდაჯერებით შეგვიძლია მივაკუთვნოთ სასურველის სინამდვილედ გასაღების მცდელობად. მაგალითად, ზემოთ ნახსენებ სტატიაში სახელწოდებით «ერთი და სამი: ღმერთის სამერთიანობა» გამოცემიდან «ახალი ჟენევური სასწავლო ბიბლია», მოცემულია ასეთი მტკიცებულება: «ის სხვა ნუგეშისმცემელი, რომელიც ორმოცდამეათე დღეს მოვიდა, რათა იესოს მიერ დაპირებული მსახურება შეესრულებინა, წმინდა სული იყო, რომელსაც თავიდანვე მესამე ღვთაებრივ პირად აღიარებდნენ: მისი მოტყუება, როგორც ორმოცდამეათე დღის შემდეგ მალევე თქვა პეტრემ, ღვთის მოტყუებას ნიშნავდა (საქმეები 5,3.4)» [10, გვ.959].
ეს მტკიცებულება აშკარა წინააღმდეგობაში მოდის იმასთან, რასაც ა. დონინი წერს: «მესამე პირის, ღვთის სულის ფუნქცია, ჯერ არ იყო კარგად მოფიქრებული ნიკეაში [I მსოფლიო კრებაზე 325 წ.] შეკრებილი მამების მიერ. მის შესახებ მხოლოდ მოგვიანებით ალაპარაკდნენ, II მსოფლიო კრებაზე 381 წ.» [21, გვ.248].
ეს თავის მხრივ იმას ეთანხმება, რაც ინგლისელი ღვთისმეტყველის, ალისტერ მაკ-გრატის ნაშრომშია ნათქვამი, სახელწოდებით «ქრისტიანული ღვთისმეტყველების სათავეები», სადაც განყოფილებაში “დავა წმინდა სული ღვთაებრიობასთან დაკავშირებით” ჩაწერილია: «ადრეული ეკლესია სირთულის წინაშე აღმოჩნდა წმინდა სულთან დაკავშირებით და საკმარისად ვერ შეძლო დოქტრინის ამ სფეროს შემუშავება … წმინდა სულის სრული ღვთაებრიობის აღიარება, პატრისტიკული ღვთისმეტყველების განვითარების გაცილებით გვიან სტადიაზე მოხდა» [41, გვ. 252].
რაც შეეხება საქმეების 5:3,4-ში მოყვანილი ფრაგმენტის გამოყენების მცდელობას («მაგრამ პეტრემ თქვა: ანანაა, რატომ აღავსო სატანამ შენი გული, რომ გეცრუა სული წმიდის მიმართ და დაგემალა ყანის ფასი? განა შენი არ იყო, სანამდის გქონდა, და რაც გაყიდვით აიღე, განა შენვე არ გეპყრა ხელთ? მაშ, რაღად ჩაიდე გულში ეს საქმე? ხალხს კი არ ეცრუე, არამედ ღმერთს.») იმის დასამტკიცებლად, რომ წმინდა სული – ღმერთია, დაინტერესებული მკითხველი ამასთან დაკავშირებით ინფორმაციას იპოვის სტატიაში "წმინდა სული – ვინ თუ რა?" [42].
უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგიერთ ტრინიტარს მიაჩნია, თითქოს ბიბლიაში სამების პირველსახეებს ვხვდებით. მაგალითად, წიგნში [43, გვ.133] აღნიშნულია: «ეკლესიის ზოგიერთი მამა სამების პირველსახეების პოვნას ძველ აღთქმაში, ნოეს კიდობნის სამ სართულში ცდილობდა (დაბ. 6,16), რომლებიც, მათი აზრით, ღვთაების სამ სახეს გამოსახავდა». მათეს 1:17-ის კომენტარში კი, რომელშიც ის შთამომავლობითი ხაზია ჩამოთვლილი, რომელსაც მესიამდე (ქრისტემდე) მივყავართ, ბიბლიის აღდგენილ თარგმანში [25] წერია: «ეს საგვარეულო ხაზი სამი ნაწილისგან შედგება: მამების ნაწილისგან, მეფეების ნაწილისგან და უბრალო ადამიანების ნაწილისგან, რომლებსაც ისინიც მიეკუთვნებიან, ვინც ტყვეობაში იქნა წაყვანილი, და ისინიც, ვინც დაბრუნებული იქნა. მამების ნაწილს მამა ღმერთი შეესაბამება, მეფეების ნაწილს – ძე ღმერთი, ხოლო უბრალო ადამიანების ნაწილს – სული წმინდა ღმერთი. ესეც სამერთიანი ღმერთის ადამიანებთან, მის ქმნილებებთან შერწყმაზე მიუთითებს».
ჩვენი აზრით, იმაზე ლაპარაკის აუცილებლობა არ არსებობს, თუ რამხელა მტკიცებულებითი ძალა გააჩნია ამ (და ამის მსგავს) «არგუმენტებს»; მხოლოდ იმას ავღნიშნავთ, რომ ასევე მათ რიცხვს მიეკუთვნება სამებაზე მითითების დანახვა ესაიას 6:3-ის სიტყვათა წყობაში: «წმიდაა! წმიდაა! წმიდაა ცაბაოთ უფალი!», ასევე იმ მოვლენებში, რომლებიც დაბადების 18:1-3-შია აღწერილი: «გამოეცხადა მას [აბრაამს] უფალი მამრეს მუხნართან, როცა კარვის კართან იჯდა დღის პაპანაქებაში. თვალი აახილა და ხედავს, სამი კაცი დგას მის შორიახლო; დაინახა და გაიქცა კარვის კარიდან მათ მისაგებებლად და დაბლად თაყვანისცა. უთხრა: ბატონო...». ამ ბოლო შემთხვევაში, ზოგიერთი ტრინიტარის აზრით, სამების დანახვის საფუძველი იმაში მდგომარეობს, რომ აბრაამმა სამ «კაცს» (ანგელოზს), სიტყვა «ბატონით» მიმართა, ანუ მხოლობით რიცხვში, თუმცა, მცირე დროის შემდეგ აბრაამის ძმისშვილმა ლოტმა ასეთივე სახით უკვე ორ ანგელოზს მიმართა (დაბადება 19:1, 16-18).
ყოველივე ზემოთთქმულის გარდა, ტრინიტარები იმისთვისაც უნდა იყვნენ მზად, რომ მათმა ოპონენტებმა მათ შეიძლება, მსუბუქად რომ ვთქვათ, იმ უტყუარ ისტორიულ ფაქტებზე მიუთითონ, რომლებიც ტრინიტარულ დოგმატთან დაკავშირებულ საღვთისმეტყველო «გარჩევებს» შეეხება (თუმცა, რა თქმა უნდა, თანამედროვე ტრინიტარებს ამაზე პასუხი არ მოეთხოვებათ). მაგალითად, თანამედროვე მეცნიერი-ფიზიკოსი, ისტორიკოსი და მოაზროვნე ი.ი. გარინი წერს: «როდესაც აღნიშნული რწმენის სიმბოლო მიიღო, ეკლესია არ იყო მისთვის მზად: I მსოფლიო კრებაზე “ჭეშმარიტების” მოჩვენებით გამარჯვებას კვალდაკვალ იმდენად მძაფრი ანტინიკეური რეაქცია მოჰყვა, რომ ხანდახან ისეთი შთაბეჭდილება იქმნებოდა, ეკლესია ვერ გაუძლებდა და არიანული ერესის ზეწოლის ქვეშ დაეცემოდა. ისტორიკოსები ანტინიკეური ანუ არიანული ამბოხის შეტევაზე გადასვლაზეც კი ლაპარაკობენ: ნახევარი საუკუნის განმავლობაში სამების, ერთარსობისა და ქრისტეს ღვთაებრიობის საკითხები (ასევე კრების შემდეგ მომხდარი არიანეს გასახლება, რამაც საეკლესიო სასამართლო კეისრის სასამართლოსთან გააერთიანა) მთელ ქრისტიანულ სამყაროს აზანზარებდა …თითქმის 70 წლიანი საშინელი და დაუნდობელი შიდა ბრძოლები გახდა საჭირო იმისათვის, რათა კლირს საბოლოოდ მიეღი I მსოფლიო კრების გადაწყვეტილება, გაეცნობიერებინა, დაეზუსტებინა და შეევსო თავისი ღვთისმეტყველება, რომელიც უმრავლესად ერეტიკოსების სისხლზე იყო აგებული» [44]. ის, რომ ეს გაზვიადება არ არის, იქიდან ჩანს, რომ როგორც წიგნის [2] ავტორი აღნიშნავს, «ლაპიდი მოიხსენიებს “მეოთხე და მეხუთე ასწლეულის შიდა-ქრისტიანულ სისხლიან ომებს, როდესაც ათასობით და ათასობით ქრისტიანი იქნა განადგურებული სხვა ქრისტიანების მიერ სამების გამო”».
დასკვნისას ავღნიშნავთ, რომ შემთხვევების დიდ უმრავლესობაში, თავგამოდებულ ტრინიტარსა და ანტიტრინიტარს შორის გამართული პატიოსანი დებატები, სრულიად უშედეგოდ სრულდება (უპატიოსნო პოლემიკა, რომელშიც დავის წარმოების არაკორექტული ილეთები გამოიყენება, მათ შორის – პიროვნებაზე გადასვლა, პრინციპში არ განიხილება), თუ საკუთარი პოზიციის დაზუსტების აფექტს და, შესაძლოა, ოპონენტის არგუმენტაციის უკეთ გაგებას არ ჩავთვლით. ამის მიზეზს, როგორც წესი, ის წარმოადგენს, რომ პოლემიკის მხარეები წმინდა წერილის განმარტების იმ სისტემიდან გამოდიან, რომელიც იმ რელიგიურ დენომინაციას ან კონფესიას ახასიათებს, რომელსაც ისინი ეკუთვნიან. გარდა ამისა, ყველა როდია იმისთვის მზად, რომ საკუთარი თავის წინაშე პატიოსანი იყოს და ბოლომდე წავიდეს, საკუთარი ფსიქოლოგიური კომფორტი გაიღოს მსხვერპლად იმ თვალსაზრისის მისაღებად, რომლის უარყოფასაც ცოტა ხნის წინ ცდილობდა, მაგრამ, ოპონენტის სერიოზულ არგუმენტებთან შეხვედრის შემდეგ, სულის სირღმეში მისი სისწორე აღიარა. ასევე ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ «საგნის კარგად მცოდნე და პატიოსან ორატორებსაც კი აქვთ იმ ფაქტებისთვის თავის არიდების მიდრეკილება, რომლებიც მათ თვალსაზრისს ეწინააღმდეგება, და იმ ფაქტებისთვის მიმართვის მიდრეკილება, რომელიც მას ეთანხმება» [45, გვ.16].
ნებისმიერ შემთხვევაში, როგორ შორსაც არ უნდა შევიდეს ტრინიტარული პოლემიკა, მისი მონაწილეები, ავტორის ღრმა რწმენით, საკუთარ ოპონენტებში მათ უნდა ხედავდნენ, ვინც ღვთის ხატად და მსგავსად არიან შექმნილნი, და, შესაბამისად, უფლება აქვთ, როგორც მინიმუმ, პატივისცემით და შემწყნარებლური დამოკიდებულების იმედი ჰქონდეთ.
«შეეცადე, – გვასწავლის XVII საუკუნის ინგლისელი მწერალი და ფილოსოფოსი ჯონ ვილკინსი, – რათა დავის დროს შენი სიტყვები რბილი იყოს, არგუმენტები კი მყარი» [46, გვ.102].
წყაროების სია
(ყველა წყარო ხელმისაწვდომია რუსულ ენაზე)
1. Лосский В.Н. Догматическое богословие. В кн. «Мистическое богословие». – К.: «Путь к истине», 1991. – გვ. 392
2. Баззард Э.Ф., Хантинг Ч.Ф. Учение о Троице. Самообман христианства / Пер.с англ. – Ровно: Издатель А. Долбин, 2003. – გვ. 355
3. Заграевский С.В. Новая христианская философия. – М.: «АЛЕВ-В», 2004. – გვ. 288. (ონლაინ წყარო: http://zagraevsky.com/nhf7.htm).
4. Пространный катехизис, составленный Филаретом, митрополитом Московским // Электронный ресурс. – ონლაინ წყარო: http://www.verapravoslavnaya.ru/?Katehizis#1.
5. Ивин А.А. Искусство правильно мыслить. – М.: Просвещение, 1990. – გვ. 240
6. Раушенбах Б.В. Логика троичности // Вопросы философии. – 1993. – №3. – გვ. 62-70.
7. Афанасий Деликостопулос. Вера Православная. Православная догматика для современного человека. Изд. Кипрской Церкви / Пер. с греч. проф. Б. Нелюбова. – Левкосия-Кипр,1993. – გვ. 61-62.
8. Закон Божий для семьи и школ со многими иллюстрациями. Сост. прот. Серафим Слободской. Изд. 4-е. Типография преп. Иова Почаевского. Holy Trinity Monastery, Jordanvill, N.Y. U.S.A, 1987. – გვ. 504 (репринтное издание).
9. Давыденков Олег, свящ. Святая Троица в Православной Церкви // Электронный ресурс. – ონლაინ წყარო: http://www.pravmir.ru/uchenie-pravoslavnoj-cerkvi-o-presvyatoj-troice/.
10. Новая Женевская учебная Библия. Синодальный перевод. Изд. второе, испр. – Hanssler-Verlag, 2001. – გვ. 2052
11. Геннадий Гололоб. Учение о Троице как предмет спора // «Академия Тринитаризма», М., Эл № 77-6567, публ.11722, 17.12.2004. - ონლაინ წყარო: http://www.trinitas.ru/rus/doc/avtr/01/0338-00.htm.
12. Андрей Кураев, диакон. Традиция, догмат, обряд. Апологетические очерки. – М.: Издательство Братства Святителя Тихона, 1994. – გვ. 414
13. Болотов В.В. История Церкви периода Вселенских Соборов: История богословской мысли. – М.: Поколение, 2007. – გვ. 720
14. Дреколл Ф.К. Место учения о непознаваемости Божественной сущности в богословии св. Василия Великого // Электронный ресурс. – ონლაინ წყარო: http://www.bogoslov.ru/text/570196.html.
15. Десницкий А. Библейский параллелизм, античная риторика и антиномическое богословие. Доклад, прочитанный на Первых Библейских Чтениях памяти о. Александра Меня 11 сентября 2004 года // Электронный ресурс. – ონლაინ წყარო: http://www.bible-center.ru/article/antiquity.
16. Адо П. Философия как тринитарная ересь (по поводу книги Сергея Булгакова «Трагедия философии) // Вопросы философии. – 2009. – №7. – გვ. 158-170.
17. Хусто Л. Гонсалес. «История христианства». Том I. От основания Церкви до эпохи Реформации. – СПб.: «Библия для всех», 2001. – გვ. 400
18. Спасский А.А. История догматических движений в эпоху вселенских соборов (в связи с философскими учениями того времени). Тринитарный вопрос (история учения о св. Троице). – Сергиев Посад, 1914. – გვ. 650
19. Игорь Лысенко. Об истоках учения о Троице // «Академия Тринитаризма», М., Эл № 77-6567, публ.18438, 12.01.2014. - ონლაინ წყარო: http://www.trinitas.ru/rus/doc/0017/001a/00171129.htm.
20. Дулуман Е.К. О догмате Святой Троицы // Открытия и гипотезы. – 2012. – №4. – გვ.16-21.
21. Донини А. У истоков христианства (от зарождения до Юстиниана) / Пер. с итал. – М.: Политиздат, 1989. – გვ. 368
22. Лосев А.Ф. История античной эстетики. Том 8. Итоги тысячелетнего развития. Кн. I. - М.: АСТ, 2000. – გვ. 832
23. Библия. Книги Священного Писания Ветхого и Нового Завета. – М.: Рос. Библейское о-во, 1999. – გვ. 1312
24. Библия. Современный перевод библейских текстов. – М.: Всемирный библейский переводческий центр, 1999. – გვ. 1150
25. Новый Завет. Восстановительный перевод. – Анахайм: «Живой поток», 1998. – გვ. 1458
26. Священное Писание. Смысловой перевод Таурата, Книги Пророков, Забура и Инжила. – Атаскадеро: Стамбул, 2003. – გვ. 1314
27. Новый Завет Господа Нашего Иисуса Христа. Перевод с греческого подлинника под редакцией епископа Кассиана (Безобразова). – М.: Рос. Библейское о-во, 1994. – გვ. 516
28. Радостная Весть: Новый Завет в переводе с древнегреческого / Пер. с древнегреч. В.Н. Кузнецовой. – М.: Рос. Библейское о-во, 2001. – გვ. 432
29. Новый Завет и Псалтырь в современном русском переводе / Под ред. М.П. Кулакова. – Заокский: «Источник жизни», 2002. – გვ. 807
30. Еврейский Новый Завет. Перевод Д. Стерна. – Иерусалим: Шамаш, 1989. – გვ. 496
31. Дмитриев И.С. Религиозные искания Исаака Ньютона // Вопросы философии. – 1991. – №6. – გვ. 58-67.
32. Мецгер Брюс М. Текстология Нового Завета. Рукописная традиция, возникновение искажений и реконструкция оригинала. – М.: Изд. Библейско-богословского института Св. Андрея Первозванного, 1996. – გვ. 334
33. Аверинцев С.С. Переводы: Евангелия. Книга Иова. Псалмы / Пер. с древнегреч.и древнеевр. – К.: Дух i лiтера, 2004. – გვ. 517
34. Гуртнер Х.А. Вопросы относительно триединства Божества / Пер. с нем. – Калининград: ИИЦ «Осенние листья», 2006. – გვ. 192
35. Толковая Библия; или комментарии на все книги Св. Писания. Ветхого и Нового Завета. Том III. Новый Завет. - Второе издание Института перевода Библии, Стокгольм, 1987.
36. Новый Завет Господа Нашего Иисуса Христа (в русском переводе с параллельными местами и приложениями). – Брюссель: Изд.-во «Жизнь с Богом», 1965. – გვ. 755 (Издание Итальянского Францисканского движения)
37. Баркли У. Комментарии к Новому Завету. – Daily Study Bible, 1978. – გვ. 2066
38. Опарин А.А. Тайны Библии и глобальный кризис. – К.: Джерело життя, 2009.
39. С.Л. Василенко. Тринитарная модель: единство и противопоставление взглядов // «Академия Тринитаризма», М., Эл № 77-6567, публ.22638, 21.10.2016. – ონლაინ წყარო: http://www.trinitas.ru/rus/doc/0205/002a/02051020.htm.
40. Кузнецова В.Н. Евангелие от Матфея. Комментарий. – М.: Фонд имени Александра Меня. Общедоступный православный университет, 2002. – გვ. 567
41. Алистер Мак-Грат. Введение в христианское богословие / Пер. с англ.– Одесса: “Богомыслие”, 1998. – გვ. 493
42. Игорь Лысенко. Святой Дух – Кто или что? // «Академия Тринитаризма», М., Эл № 77-6567, публ.18503, 10.02.2014 – ონლაინ წყარო: http://www.trinitas.ru/rus/doc/0017/001a/00171132.htm.
43. Верклер Г.А. Герменевтика. Принципы и процесс толкования Библии. – Schaumburg, Illinois: Gospel Literature Services, 1995. – გვ. 177
44. Гарин И.И. Закат христианства и торжество Христа. Lambert Academic Publishing, Saarbrucken, 2014. - გვ. 560 (ონლაინ წყარო: http://www.proza.ru/2015/02/13/782 (глава «Обожествление Иисуса Христа и канонизация евангелия»))
45. Поль Л. Сопер. Основы искусства речи. – М.: Прогресс - Академия, 1992. – გვ. 416
46. Слемнёв М.А., Васильков В.Н. Диалектика спора. – Мн.: Университетское. 1990. – გვ. 224
იგორ ლისენკო, აზრი ტრინიტარული პოლემიკის ზოგიერთ ასპექტებზე // «ტრინიტარიზმის აკადემია», М.,
სტატიის ორიგინალი: http://www.trinitas.ru/rus/doc/0226/002a/02261275.htm
-----------------------------------------
ნათარგმნია: jwapologetica.blogspot.com
Комментариев нет:
Отправить комментарий